In een wereld zonder kwaad zou het leven niet de moeite waard zijn.(Thomas S. Elliot)
Naar aanleiding van alle vreselijke gebeurtenissen in de afgelopen weken, en geïnspireerd door een gesprek met vrienden zondagavond, ben ik weer eens gaan nadenken over het kwaad in de wereld. Om daarover een verhandeling te schrijven is eigenlijk niets voor een blog, dat kort en vlot leesbaar moet zijn. Bovendien heb ik er al eens een meer degelijke verhandeling over geschreven, die ik heb gepubliceerd in mijn laatste boek. (Voor niets gaat de zon op – een blauwdruk voor een waardige wereld, 2012). Voor het schrijven van dit blog heb ik die verhandeling nog eens herlezen, en het blijkt dat ik me daar nog steeds in grote lijnen in kan vinden.
Ik zal proberen die verhandeling kort samen te vatten. Dat dat is natuurlijk moeilijker dan het schrijven van die verhandeling zelf 🙂 , maar ik zal toch een poging wagen. Dit blog wordt dan wel weer wat te lang. Maar dat neem ik dan maar op de koop toe – ik hoop u ook.
Ik zie het kwaad, evenals goedheid, als afkomstig uit de oerbron van het leven zelf. Die oerbron is zelf niet goed en niet kwaad, het leven is ook niet goed en niet kwaad; het leven is – veel meer valt er niet over te zeggen. Kwaadheid definieer ik als de kracht die ingaat tegen de groei en de integriteit (heelheid) van het leven. Goedheid en kwaadheid kunnen niet zonder elkaar bestaan, omdat het de essentie van bewust leven is dat we kunnen ervaren en creëren. Dat kunnen we niet zonder dat er afzonderlijke entiteiten en tegenstellingen zijn. Een vis ervaart ook niet wat water is, omdat hij het droge niet kent – behalve natuurlijk vliegende vissen of een gevangen vis die weer wordt teruggeworpen :). Het is zoals de Taoïst zegt: uit het ene komt de tweeheid, en daaruit de drieheid, en daaruit de tienduizend dingen. Zo komt uit het ene het manlijke en het vrouwelijk voort, evenals het licht en de duisternis, goedheid en kwaad, en zo verder.
Het is niet alleen op kosmische schaal dat goed en kwaad naast elkaar bestaan; het is ook zo op micro-niveau. Zoals de hermetici zeggen: zo boven, zo beneden. Dat betekent dat het goede en het kwade naast elkaar in ons leeft. Sterker nog: ik denk dat de kracht van het kwade evenredig is met de kracht van het goede. Hoe meer en groter kwaad er is in de wereld, hoe meer goedheid er vrij komt. Dat is het goede nieuws van het geweld van de laatste maanden .Zo staat er bijvoorbeeld een mooi artikel in Trouw van vandaag: ‘We moeten kunnen vergeven, we willen niet omzien in wrok’ (Robbert van Heiningen, een nabestaande van de MH17 ramp). Dat artikel was er zonder die ramp niet geweest.
Ook voor elk van ons mensen geldt: hoe sterker het vermogen tot slechtheid, des te sterker het vermogen tot goedheid. Iedereen kan kiezen tussen goed en kwaad. Maar om het goede te kiezen moeten we ook het kwade in onszelf kennen. Als we het kwaad in onszelf niet (onder)kennen, en zeker als we het onderdrukken, zal het verkapt naar buiten komen. We kunnen niet kiezen als we ons niet bewust zijn van de alternatieven. De vraag is dus, hoe we het kwaad in onszelf kunnen kennen, zonder dat het meteen in ons gedrag of onze uitstraling tot uiting komt. Daarvoor zijn een paar methoden. Ten eerste: minutieus onderzoek van ons handelen in ons verleden. Onderzoek naar het kleine of grote kwaad dat we hebben verricht, of waartoe we de intentie hebben gehad. Ten tweede: onze verbeelding en fantasie laten werken: bedenken waartoe we in kwade zin in staat zijn, en onder welke omstandigheden.
Ik heb dat onderzoek bij mezelf verricht, en doe dat nog steeds. Het resultaat viel me niet mee. Ik ga hier niet alles opbiechten wat ik in negatieve zin gedaan heb, of waartoe ik in staat ben; dat is me net iets te privé. Maar ik wil wel iets vertellen van de effecten van dat onderzoek. In de eerste plaats heeft het me geholpen positiever in het leven te staan, minder destructief gedrag te vertonen en minder energie te geven aan destructieve gedachten. Door het onderzoek naar mijn slechtheid, werd ook mijn goedheid duidelijker zichtbaar. Ook ben ik nu beter in staat het geweld onder ogen te zien, zonder de moed te verliezen. Ik zal niet zeggen dat ik in staat ben alles en iedereen te vergeven, maar het brengt me wel meer begrip en verbondenheid met de daders en slachtoffers. En ten slotte, het geeft me een zekere gemoedsrust.
Overigens, wat het goede is, daar zijn boeken over vol geschreven, en daarover bestaan vele meningen. Twee trends komen echter duidelijk naar voren: 1. ‘Goed’ is handelen volgens de gulden regel: Behandel anderen zoals je door hen behandeld wil worden. Of negatief: Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook de ander niet. En 2: ‘goed’ is handelen vanuit de waarde ‘respect voor het leven’. Maar uiteindelijk bepaalt u zelf wat voor u het goede is. Ook dat vraagt zelfonderzoek. Het is misschien niet haalbaar, en ook niet wenselijk, een goed mens te worden, maar een ‘beter’ mens worden vind ik wel een aantrekkelijk idee.