We kunnen waarschijnlijk alleen maar loskomen van onze gehechtheid aan economische, materiële groei, als we ons vrij voelen. Dat geldt zowel voor ons als individuen als voor de samenleving als geheel.

Vrijheid is een begrip dat ontwikkeld is in de periode  van de Verlichting: tweede helft zeventiende en achttiende eeuw. Het voert veel te ver om daar nu diep op in te gaan, maar een paar dingen moeten toch gezegd worden. Vrijheid heeft twee kanten: vrij zijn VAN, zoals vrij zijn van belemmeringen van buitenaf (autoritaire systemen, zoals  dictaturen en kerkelijke dwang) en van belemmeringen van binnenuit (angsten, starre denkbeelden, ingesleten gedragspatronen), en vrij zijn OM: om te doen wat je hart je ingeeft, om te kiezen, om verantwoordelijkheid te nemen. Een doorgeschoten vrijheid is individualisme: doen en laten wat je wilt zonder rekening te houden met (de vrijheid van) anderen.

Het lijkt dat we in deze tijd vrijheid volledig hebben gerealiseerd, maar dat valt bij nader inzien tegen. Op individueel niveau voelen we ons vaak machteloos en angstig ten aanzien van de buitenwereld – dat is ongeveer het tegengestelde van vrijheid. Of we voelen ons niet vrij om te zeggen wat we te zeggen hebben, terecht of ten onrechte, en houden dan maar onze mond of gaan onszelf juist overschreeuwen. Vaak bevinden we ons binnen een keurslijf van regels, controle,  procedures of administratieve verplichtingen. Ook als land zijn we minder vrij dan we zouden willen zijn. We worden bedreigd door terreur, zoals de recente aanslagen in Parijs laten zien. We kunnen ook de vluchtelingenstromen waardoor we worden overspoeld niet beheersen – ook dat roept angst en gevoelens van onvrijheid op. Verder zijn we ingekapseld in  multinationale instellingen en verdragen (TTIP!), lopen vaak aan de leiband van multinationale ondernemingen en durven niet of hooguit zeer verkapt te zeggen wat we te zeggen hebben, bijvoorbeeld op het gebied van mensenrechten. Tenslotte perkt ook de klimaatproblematiek onze vrijheid van handelen verder in.

Wat heeft dit alles nu met economische groei te maken? Veel, zo niet alles. Als we niet zo aan economische groei en ons bezit zouden hechten, en niet zo bang zouden zijn voor economische schade of een economische omwenteling, zouden we ons ten aanzien van al deze vraagstukken en binnen al deze verbanden veel autonomer en creatiever kunnen opstellen. We zouden ons dan ook niet zo hoeven te laten piepelen door mensen als Poetin of Erdogan. Het geldt ook omgekeerd: als we ons vrijer en minder machteloos zouden voelen zouden we waarschijnlijk tevredener zijn en minder behoefte hebben aan de schijnzekerheid van bezit.

Net zoals we ons in een democratie vrij kunnen voelen ook al worden er besluiten genomen waar we het niet mee eens zijn, zo kunnen we als land soevereiniteit afstaan en ons toch vrij en autonoom voelen, als we in beide gevallen het gevoel hebben dat er wel naar ons geluisterd wordt, en we dus toch invloed hebben. Maar dat zal alleen gebeuren als we ons ook innerlijk vrij voelen en ook werkelijk wat te zeggen hebben. Op nationaal niveau houdt dat in dat we  staan voor wat we  belangrijk vinden. Dat zijn in de eerste plaats onze waarden, waarvan ik er nu twee genoemd heb (openheid van geest, in het vorige blog, en nu vrijheid. Er zullen er nog een paar volgen.) En het is nodig dat we een duidelijk beeld hebben van de wereld waar we naar toe willen. Op dit toekomstbeeld en onze waarden berust ons gezag, als we ook nog de moed hebben deze naar buiten uit te dragen (daarmee bedoel ik natuurlijk niet het opgeheven vingertje! Er zijn andere methoden). We zullen waarschijnlijk terreur in deze wereld nooit kunnen uitbannen, maar we kunnen er wel geestelijk weerbaar tegenover staan.

Concluderend: als we los willen komen van onze materiële verslaving, zullen we, op individueel en collectief niveau,  moeten oefenen in vrijheid, verantwoordelijkheid en autonomie. Daarover zou nog veel meer te zeggen zijn, maar dat valt buiten het bestek van deze serie.

In het volgende blog zal ik verder ingaan op het ontwikkelen van ons toekomstbeeld.