Via mijn vrouw Anne kreeg ik een interessante vraag aangereikt uit de Hart Sutra Club: Wat is het om mens te zijn? Je kunt die vraag ook parafraseren: wat is de essentie van het mens zijn? Als ik het in abstracte zin formuleer is het antwoord op deze vraag niet zo moeilijk. Ik zou zeggen: bewustzijn, dat zich ook bewust is van zichzelf. Of om met Troelstra te spreken: ‘Een beest met geest’. Maar als je deze vraag persoonlijk maakt wordt het veel lastiger: wie of wat is de mens? Dat is eenzelfde soort spirituele vraag als de vraag: Wie ben ik?
Ik kom dichter bij het antwoord als ik me realiseer wat mijn diepste verlangen is naar hoe, wat of wie ik wil zijn en wat ik in dit leven wil doen. Ik kom dan tot een zijnsvisie en een doevisie. Het valt nog niet zo mee om die visies te vinden en beknopt te formuleren; nog minder om die visies dan ook te realiseren (Er zijn oefeningen en workshops die je daarbij kunnen helpen. Het is in elke geval nodig je talenten te ontdekken en te ontwikkelen). Al onderzoekend zal bovendien blijken dat die visies in de loop van je leven een ontwikkeling doormaken.
Met het vinden en realiseren van onze zijns- en doevisie hebben we een mooi positief beeld van onszelf ontwikkeld. Maar er is ook een schaduwkant: onze gebreken, onze destructieve gevoelens en intenties, ons gebrek aan liefde, moed of edelmoedigheid, de struikelblokken in onszelf. Deze onderdrukken maakt niet dat ze weggaan. Een negatief oordeel over onszelf helpt ook niet, dat leidt alleen maar tot schuld of schaamte. Nee, het enige wat helpt is deze schaduwkant onder ogen te zien en accepteren dat het een deel is van wie we zijn. Dat zal de weg openen om deze schaduwkant te hanteren, zodat de schade voor mezelf en anderen in de praktijk meevalt.
Maar, zoals Levinas zegt: je kunt niet volledig mens zijn zonder verbinding met de ander. Het erkennen en openstaan voor de eigenheid van de ander is de weg naar de beleving van de oneindigheid. Professor Roger Burggraeve (of was dat ook Levinas, ik weet het niet meer) noemt dat: trans-ascendentie: het opstijgen naar het Al.
Deze drie wegen vormen tezamen een levensopgave die pas eindigt met de dood. Naarmate we vorderen op deze weg komen we ook dichter bij het antwoord: wie of wat is de mens? De antwoorden op de vragen “Wie ben ik?” en “Wie is God” heb ik mogen ervaren, maar deze vraag staat voor mij nog open.