Tag archieven: Kwaad en Goed

Is een wereld zonder kwaad mogelijk?

Geef een reactie

In een wereld zonder kwaad zou het leven niet de moeite waard zijn. 
Thomas S. Elliot

Dezer dagen las ik een boekje van Bernard Delfgaauw over Teilhard de Chardin (1961) waaruit ik twee dingen oppikte: 1. Teilhards originele versie op de evolutie (waarover later misschien meer) en 2. Teilhards opvatting over het kwaad in de wereld. Wat betreft dit laatste: Teilhard ziet dat we als mensheid een keuze hebben voor of tegen het kwaad, en hij vermoedt dat de uiteindelijke keuze daar tegen zal zijn, en dat er dan een goddelijke ingreep zal volgen, waaruit een wereld zonder kwaad zal resulteren.

Ik geloof er niets van. Ik denk dat op deze wereld het kwaad altijd aanwezig zal zijn. Ik heb de afgelopen maanden veel over het kwaad geschreven, en gesteld dat we dat zo min mogelijk rechtstreeks moeten bestrijden. Want als we dat doen geven we het aandacht en dus energie, en dan zal het uiteindelijk steeds sterker worden. Wel kunnen we indirect de gevolgen van het kwaad bestrijden door daar onze goedheid tegenover te stellen: ons verlangen naar vrede en harmonie, onze liefde, en onze waarden van eerbied, vrijdheid, waarheid. We kunnen dat alleen maar op een zuivere manier doen als we eerst de bron van het kwade in onszelf onderzoeken en volledig onder ogen zien. Pas dan is er een keuze en zullen we het goede kunnen uitstralen en er ons handelen door laten beïnvloeden. Alleen bij een directe bedreiging van wat of wie ons lief is is een directe confrontatie van het kwaad de enige mogelijkheid.

Dus het slechte nieuws is dat er in deze wereld altijd kwaad zal zijn. Maar het goede nieuws is dat dit ook geldt voor het goede. Ook dat is onuitroeibaar, hoezeer het ook bedreigd wordt. Je ziet dat het steeds pregnanter de kop opsteekt, naarmate het kwaad in de wereld toeneemt (dat gebeurt ook altijd in oorlogen). Voorbeelden daarvan zien we nu in Israël, waar het protest tegen de doorlog steeds sterker wordt, en nu niet meer alleen gericht is op het redden van de gegijzelden, maar ook direct op het leven van de Palestijnen. Of in Brazilië, waar de veroordeling van Bolsonaro nu tot ongekende vreugde-uitbarstingen leidt.

Deze beschouwing leidt, als je er over nadenkt, tot vragen over de schepping. Ligt daar een plan aan ten grondslag, en heeft de schepping een betekenis of een doel? En zo ja, wat is dat dan? Ik heb daar wel ideeën over, en er ook al wel over geschreven, maar voor nu laat ik de reflecties daarover bij de lezer.

Kwade Hoek is zo kwaad nog niet. Vandaag de dag is Kwade Hoek een dynamisch getijdengebied binnen de Duinen van Goederee, een natuurgebied op Goeree Overflakkee in Zuid-Holland. Maar het werd vroeger ‘de kwaaien hoek’ genoemd vanwege de verraderlijke stroming en zandbanken voor de kust. Vele schepen zijn hier op vast gelopen. De schippers waren opgelucht als ze ‘de kwaaien hoek’ voorbij waren.

Zijn we allemaal één?

Geef een reactie

In de lijn van Beethovens Eroica verklankt het werk . . . de overwinning van het goed op het Kwaad. . . . Het Adagietto kwijt zich voorbeeldig van zijn taak als inleiding op de finale. . .
De triomf van het Goed op het kwaad is een feit.
(Geert Riem over de vijfde symfonie van Gustav Mahler*)

.

.
.

In mijn miniserie over hoe om te gaan met het kwaad in de wereld heb ik vorige week twee vragen opgeworpen:
1. Waarom is het nodig ons eerst te verdiepen in het kwaad in onszelf en de wereld om ons heen alvorens we het goede in de wereld kunnen neerzetten?
2. Hoe, en onder welke omstandigheden, moeten we ons toch direct tegen het kwaad verzetten?

Ik ga eerst in op de eerste vraag.
Als we het kwaad niet echt onder ogen zien kunnen we onze aandacht niet onverdeeld op het goede richten. Als we dat toch proberen onderdrukken we het besef van het kwaad in ons, in plaats van het buiten onze aandacht te parkeren. Dan woekert het in ons verder als onze schaduw, neemt energie in beslag, en maakt ons minder krachtig in relatie tot het goede. Dit leven zit zo in elkaar dat we deze wereld alleen in tegenstellingen kunnen waarnemen, dus als we echt in het goede willen duiken moeten we dat ook in het kwaad doen. Dat verdiept ons bewustzijn, en maakt ons milder en bescheiden. Verder: diegenen die het kwaad bedrijven zijn aan ons verwant – dat zien we als we dieper in onszelf duiken. Ze zijn als familieleden in de ‘family of men’ en net als in onze eigen familie komen daar familieleden in voor waar we moeite mee hebben. Maar ze blijfven toch familie, of we dat nu leuk vinden of niet. Dit besef houdt de weg open naar eenheidsbeleving: het weten dat we deel uit maken van een groot geheel: Gaia met alles erop en eraan.

De tweede vraag. Ik heb twee weken geleden gezegd dat we niet direct met het kwaad in conflict moeten treden. Maar op die regel is een uitzondering: als onze naasten of wijzelf direct persoonlijk bedreigd worden, fysiek, of in onze uitdrukkingsmogelijkheden; kortom: in onze vrijheid of zelfs in ons bestaan, en als alle andere mogelijkheden zijn uitgeput. Maar ook dan moeten we proberen geweld te vermijden, maar soms is zelfs dat niet mogelijk. In dat geval moeten we, als we daar de tijd voor hebben, kiezen tussen twee kwaden, passief zijn of verzet: wat levert het minste schade of leed op?

Hiermee ben ik aan het einde gekomen van mijn miniserie over goed en kwaad, maar het laatste woord is er natuurlijk niet over gesproken. We zullen erover moeten blijven denken en spreken, en navenant handelen, zolang het kwaad bestaat – en dat is dus voor de rest van ons leven. Maar niet voortdurend; we moeten ons ook Prediker herinneren: Er is een tijd om te wenen en een tijd om te lachen. (Pred: 3.4)

.

*) In de vijfde symfonie laat Mahler horen wat ik in de afgelopen blogs heb proberen te zeggen: je moet eerst in het Kwaad duiken alvorens je het Goede kunt laten triomferen. Citaat is afkomstig uit de programma toelichting bij een Musico-reis waaraan ik afgelopen week heb deelgenomen.