Maandelijks archief: juni 2020

De zoektocht naar waarheid, slot

Je kunt met logica slechts waarheid vinden als je zonder haar al waarheid had gevonden – G.K. Chesterton

Zo zijn we dan gekomen aan het slot van onze zoektocht naar waarheid. Tussen de regels door heb ik wat van mijn eigen waarheden laten zien, maar het accent lag toch op de manieren waarop we waarheid kunnen vinden: op het proces van waarheidsvinding. Ik heb me daarbij vooral gericht hoe we de waarheid van het heden kunnen vinden. Ik heb daarbij drie bronnen onderscheiden: onze eigen innerlijk weten (intuïtie), onze directe of indirecte waarneming (bijvoorbeeld door de wetenschap), en informatie vanuit boeken, artikelen en de (sociale) media. Zijdelings heb ik ook de kunst als bron genoemd. Het belang daarvan wil ik echter nu nog eens onderstrepen: Kunst kan een waarheidsbeleving tonen die aan het logische denken voorbij gaat: ze kan ons laten voelen dat er meer is in de realiteit dan wij in woorden kunnen vatten. *) Een andere bron die ik bijna geheel buiten beschouwing heb gelaten is de waarheid die via wijsheidsliteratuur, historische en filosofische boeken uit het verleden tot ons kan komen (zie bijvoorbeeld de wet van Hermes Trismegistus die ik in het vorige blog genoemd heb). Daarop ingaan zou een paar nieuwe blogs op zich vergen.

Waarom is het zoeken naar waarheid zo van belang? In de eerste plaats is het zoeken naar waarheid een uiting van de levenskracht zelf, zoals onder meer liefde, agressie, sex en creativiteit dat ook zijn. Je kunt dat al zien aan kleine kinderen: die onderzoeken hun fysieke omgeving, zijn van nature nieuwsgierig en gaan door een fase van ‘waarom-vragen’ heen (vaak tot gek wordens toe van de ouders of opvoeders). En die levenskracht moeten we niet onderdrukken.

Maar minstens zo belangrijk, zoals het spreekwoord luidt: waarheid maakt je vrij. Democratie en vrijheid is gebaseerd op het spreken van de waarheid; misschien nog wel beter geformuleerd: op waarachtigheid. Omgekeerd, waar de leugen regeert is het met de vrijheid snel gedaan. Daarom is het zo van belang dat we nepnieuws en complottheorieën aan de kaak stellen. Maar we kunnen dat niet uitsluitend doen door ‘factchecking’ of redelijke argumentatie. We kunnen het vooral doen door zelf waarachtig te zijn en ons van daaruit uit te spreken. Waarachtigheid is een waarde die heel nauw verbonden is met (zelf)respect. “Wanneer de leugen regeert, is waarachtig zijn een revolutionaire daad.” **) En wie waarachtig is weet ook dat hij de absolute waarheid niet in pacht heeft en dat er altijd ruimte is en moet zijn voor twijfel.

Hoe is de leugen, het nepnieuws, de complottheorie te herkennen? Dat begint met een vaag gevoel van twijfel: is dit wel zo? Daarna moeten we op onderzoek uitgaan: met wie of wat is dit bericht gelinkt, wat is de bron? Meestal blijkt dan al gauw dat de bron in verbinding staat met dubieuze of omstreden personen of websites, of met complottheorieën die zo onwaarschijnlijk of aantoonbaar onjuist zijn dat elk weldenkend mens ze naast zich neerlegt (zoals: De Corona-crisis is veroorzaakt door Bill Gates; of de gezondheidsschade van vaccinaties is veel groter dan de gezondheidswinst).

En tenslotte: het belang van fatsoen. Woorden zijn nooit alleen maar woorden – ze hebben een effect. Wie politici altijd uitscheldt voor zakkenvullers of leugenaars draagt er toe bij dat ze dat ook worden, want wat moet je anders als je toch al zo gezien wordt? Woordgebruik heeft een morele dimensie. Treden we elkaar met respect of met minachting tegemoet? Van het antwoord op deze vraag zou de toekomst van onze samenleving wel eens af kunnen hangen.

Dit blog was grotendeels geschreven voordat mijn broer deze week overleed. Daarom publiceer ik het nu toch maar. Volgende week ga ik nader in op wat zijn overlijden voor mij betekent – het voelt goed daar even de tijd voor te nemen.

*) Alexandra van Ditmar in Trouw, 12 juni 2020

**) Aliçia Gescinska in NRC, 6/7 juni 2020

De zoektocht naar waarheid, deel VI

Als we de kosmos op ons in laten werken stuiten we op vele raadsels. Ik noem er een paar: wat is er buiten ons heelal? Is er ander leven in dit universum, en hoe zou dat er uit zien? En kunnen we daar mee in contact komen – en hoe dan? Wat ging er vooraf aan de ‘big bang’? En hoe stellen we ons die ‘big bang’ eigenlijk voor – kan er een heelal ontstaan uit een oneindig klein punt? Wat is eeuwigheid, wat is onneindigheid? Is evolutie onderhevig aan de tweede wet van de thermodynamica, of werken die processen in een soort balans of strijd met elkaar? Wat is zwarte materie, en zwarte energie? Wat zit er achter de zwarte gaten? Bestaan er ‘onzichtbare werelden’ en waar zijn die dan? Of zijn die non-lokaal? En misschien nog wel het grootste mysterie van alles: is het ontwikkelingsproces na de big bang te beschrijven als een proces van oorzaak en gevolg, louter gebaseerd op toeval, of ligt er aan dit alles een ‘grand design’ ten grondslag? Raadsels, raadsels, raadsels.

Je zou kunnen zeggen dat het zoeken naar waarheid in de kosmos daarom nooit tot een resultaat kan leiden. Maar zo is het niet. Bestudering van de kosmos kan op twee manieren: door de wetenschap en door ‘schouwing’; op ons in laten werken. De wetenschap – kosmologie, astrologie, natuurkunde – leidt tot de ontdekking van natuurwetten, die tijdelijk, of binnen een bepaalde context een waarheid opleveren. Zo waren een tijdlang de Newtoniaanse wetten van de klassieke mechanica de ‘laatste’ waarheid, totdat de relativiteitstheorie van Einstein, en de quantum-theorie van Max Planck aantoonden dat die wetten alleen maar gelden binnen een beperkte context. Deze nieuwe theorieën hebben nu de status van een laatste waarheid, maar algemeen wordt aangenomen dat ook deze theorieën niet de ‘algemene theorie van alles’ representeren. Om te beginnen zijn ze onderling strijdig. Ze stellen ons voor door het verstand niet te bevatten mysteriën. En bovendien wordt nu wel algemeen aangenomen dat de natuurwetten slechts geldig zijn na de ‘big bang’. Wat er daarvoor en daarbuiten aan wetten gold en geldt: dat weten we niet.

Schouwing – bijvoorbeeld een sterrenhemel op je laten inwerken -leidt tot het intuïtief ontdekken van de mystieke of spirituele wetten. Ik noem er een paar:

  • De wet van de zon, dat is de wet van onbeperkte energie. Deze wet houdt in dat energie in oneindige hoeveelheid beschikbaar is. Je kunt deze wet derhalve ook de wet van de overvloed noemen. . . . Het gaat hierbij niet alleen om fysieke, maar ook om alle vormen van geestelijke energie.
  • De wet van Hermes Trismegistos: zo boven, zo beneden. Die houdt in dat we het grote weerspiegeld zien in het kleine; de kosmos in de mens en zelfs in de micro-wereld van de quantummechanica.
  • De wet van het ongelimiteerde potentieel. Deze wet houdt in dat er geen grenzen zijn aan wat de mensheid kan scheppen. De mensheid is een manifestatie van de scheppende Intelligentie die deze wereld heeft geschapen en nog steeds schept.*)

Deze schouwing kan alleen maar tot esoterische kennis leiden, tot een voor iemand persoonlijk geldende waarheid, niet tot de ‘objectieve’ waarheid van de natuurwetten.

Je kunt je afvragen waarom we zoeken naar kosmische waarheden. en of dat enige zin heeft. Op deze vraag kom ik in mijn volgende blog, de slotbeschouwing in deze serie ‘De zoektocht naar waarheid’, terug.

*) Meer uitgebreid heb ik over spirituele wetten geschreven in mijn boeken Voor niets gaat de zon op (2012), pg, 137 en Op weg naar jezelf (2015), pg. 148

De zoektocht naar waarheid, deel V

Een winde bij mijn raam schenkt me meer voldoening dan abstracte redeneringen in boeken‘ (Walt Whitman). Anders dan bij de samenleving kunnen we met de natuur wel in direct contact komen, omdat de natuur zowel in het detail als in het geheel volledig aanwezig is. Een ons open stellen voor de natuur levert bijna altijd een emotionele ervaring op: van ontroering, schoonheid, verwondering, soms ook van afkeer. Niet zelden beleven we de natuur als een in wezen onbegrijpelijk mysterie.

Maar als we de waarheid omtrent de natuur te weten willen komen kunnen we toch niet buiten abstracte informatie. De meeste mensen kunnen niet in directe zin waarnemen dat de biodiversiteit op de wereld ernstig achteruit gaat, of dat er een fatale klimaatcrisis aan de gang is, of hoe de evolutie in elkaar zit. En daarmee sluiten we op de zelfde problemen die ik in mijn vorige blog in verband met de betrouwbaarheid van informatie heb besproken. De wetenschap kan ons daarbij te hulp komen. Maar ook dan moeten we leren onderscheid te maken tussen echte wetenschap en als wetenschap vermomde onzin (bijvoorbeeld van wetenschappers die schrijven over een ander terrein dan waarop ze deskundig zijn, maar wel hun wetenschappelijk autoriteit gebruiken).

Als we diep in het mysterie van de natuur duiken dan kan het zijn dat we gaan zien, en tenslotte ervaren, dat alles op de wereld één is. Dat is een waarheid die je op verschillend niveau kan duiden. Dat in de fysieke natuur alles op en om deze wereld met alles samenhangt (de Gaia hypothese van Lovelock) wordt door de wetenschap intussen wel algemeen aanvaard. Op een dieper niveau kan je echter gaan geloven dat de aarde zelf, inclusief de fysieke natuur en de mensheid die daar deel van uit maakt, één levend organisme is, dat ademt, waarneemt (ook via de ruimtevaart zichzelf kan waarnemen, als het ware in de spiegel kan kijken), en bewustzijn en identiteit (ziel) heeft. Dit inzicht is niet door de traditionele wetenschap bevestigd, maar is niettemin de overtuiging van vele spirituele leraren over de hele wereld en het kan uw persoonlijke waarheid worden. De mensheid is dan een levend orgaan in dit organisme, en wij zijn te zien als de cellen van dat orgaan. Dit orgaan is thans ziek (niet alleen Covid-19, maar ook de op kanker lijkende woekering waarmee dit orgaan alle andere levende organen van Gaia, en daarmee uiteindelijk zichzelf, bedreigt). Daarmee kun je Gaia zelf als ziek beschouwen, ook al zal ze het, wellicht in verminkte vorm, wel overleven.

Aarde en maan vanuit de ruimte

Nu we wat dieper in het mysterie de natuur zijn doorgedrongen rijst er een interessante vraag: bestaat er een ‘overlighting intelligence’ van planten en dieren? Het bestaan ervan is niet wetenschappelijk bewezen, maar sterke aanwijzingen vinden we onder meer in de geschiedenis en het werk van de Findhorn organisatie en David Spangler (https://www.findhorn.org/about-us/ en https://lorian.org). De laatste stelt dat dergelijke ‘intelligenties’ ook bestaat bij de niet-levende natuur en door mensen gemaakte voorwerpen en apparaten. Ik ken weldenkende en op zichzelf verstandige en nuchtere mensen die met deze ‘intelligenties’ direct contact ervaren, maar zelf heb ik die ervaring niet. In de wetenschappelijke onderzoeken naar BDE’s (bijna doodservaringen) vinden we ook aanwijzingen voor het bestaan van een non-fysieke realiteit. Het is goed voor deze ‘onzichtbare werelden’ open te staan bij ons zoeken naar waarheid in de natuur. (Ik heb daar eerder over geschreven in oktober 2018)

Hiermee zijn we de grenzen van Gaia overschreden. In mijn volgende blog ga ik daar verder op door.

De zoektocht naar waarheid, deel IV

Vandaag proberen we de waarheid omtrent de samenleving te weten te komen. Konden we bij de vorige kolommen de waarheid voor het grootste deel ontlenen aan onze directe waarneming, bij de samenleving is dat niet meer mogelijk. De samenleving is een zo groot en complex geheel dat we die niet onmiddellijk kunnen omvatten. Natuurlijk ervaren we de samenleving in ons dagelijks leven door onze omgang met onze medemensen en door onze emotionele reacties op politiek, het bedrijfsleven, en wat er elke dag gebeurt, maar daarmee kunnen we de samenleving als geheel nog niet begrijpen. Daarvoor zijn we aangewezen op informatie uit de (sociale) media en de wetenschap.

En juist met die informatie is van alles mis. Het is een wonderlijk mengsel van hele en halve waarheden, feiten en meningen, nieuws en nepnieuws, analyse en modellen, theorieën en complotdenken. Probeer daar maar eens de waarheid uit te destilleren. Het vraagt een kritische, bijna sceptische geest, en een zuivere intuïtie. Die zullen we dus moeten trainen.

Het is goed om ons te realiseren dat alle informatie over de samenleving, hoe juist op zichzelf ook, nooit de samenleving zelf is. Een voorbeeld: vandaag de dag doen de theorieën van ‘spiral dynamics’ en ‘integral theory’ opgeld. Maar het is goed te bedenken dat dit modellen van de samenleving zijn, niet de werkelijkheid zelf. Dat geldt evenzeer voor alle andere modellen: systeemtheorie, economische modellen, chaos theorie, de oudere modellen van bijvoorbeeld Marx, Dürkheim Adam Smith, enzovoort, enzovoort enzovoort, te veel om op te noemen.

Zijn die theorieën en modellen daarmee waardeloos? Natuurlijk niet; ze kunnen helpen om de blik te scherpen. Daarom is het ook jammer dat de sociologie en de wetenschap der politiek wat aan aanzien hebben ingeboet. Anderzijds: als je niet wetenschappelijk geschoold bent en dit abstracte denken je boven de pet gaat kan je wel degelijk je onderscheidingsvermogen ten aanzien van de maatschappij ontwikkelen. Een belangrijk hulpmiddel daarbij is kunst: podiumkunsten, fictie, beeldende kunst. Maar ook los daarvan kun je je een oordeel vormen over de rechtvaardigheid van bepaalde politieke maatregelen of de werking van het economisch stelsel. Je kunt gevoel ontwikkelen voor waarheid en leugen in de politiek, het bedrijfsleven, in de media of elders in de maatschappij. En het is ook van groot belang daar moeite voor te doen, want op deze intuïtie en dit oordeelsvermogen is de democratie en de rechtsstaat gefundeerd. Aan ongefundeerde meningen en loze kreten hebben we weinig. De waarheid, mits ook uitgesproken, is de belangrijkste waarborg voor onze vrijheid.

Volgende week: de natuur en de aarde als geheel: Gaia.