Wij hebben nog twee decennia
(Diederik Samsom in De Groene Supermacht, 2025)
Alles in de fysieke wereld is vergankelijk. Bloemen verwelken, bomen sterven ( soms na duizenden jaren), steden worden ruïnes, beschavingen vergaan, en ook wij gaan allemaal dood. Dat is een bemoedigende gedachte als wij bedenken dat de huidige ellende in deze wereld ook allemaal voorbij zal gaan: de oorlogen, de onderdrukking, de honger, de dominantie van eigenbelang en het streven naar macht en winst, en zo meer. De vraag is alleen, wat komt daarna: zal het eindigen in ons aller ondergang, of zal er een zon opgaan in een nieuwe, stralende wereld waarin solidariteit en samenwerking de leidende principes zijn.
Volgens Diederik Samson, die als kabinetschef van Frans Timmermans een sleutelrol vervulde bij het tot stand komen van de Green Deal in Europa (2019), zijn beide uitkomsten mogelijk. In zijn boek (zie hierboven) stelt hij dat een positieve uitkomst waarschijnlijk is, als Europa (de EU) daarbij in de wereld het voortouw blijft nemen. Een voorwaarde daarvoor is dat de regeringen van Europese landen hun regionale belangen ondergeschikt maken aan het algemeen belang, het belang van de wereld als geheel. Samson is daar optimistisch over. Hij stelt overigens dat we nog twee decennia hebben om een alles vernietigende klimaatramp af te wenden.
Het is niet zo dat Samson een naïeve optimist is. Hij is zich terdege bewust van de struikelblokken die er op de weg liggen. Maar hij heeft er vertrouwen in dat de Europese leiders, en in hun voetspoor de andere leiders ter wereld, tijdig bij zinnen komen, misschien onder invloed van lokale klimaatrampen en onder druk van onderaf. Ik deel zijn optimisme niet. Ik noem mezelf eerder een realist. Een goede afloop zou kunnen, maar het kan ook misgaan. Zie bijvoorbeeld hoe in 2025 de Geen Deal in Europa wordt afgezwakt, en hoe bijvoorbeeld in onze verkiezingscampagne het klimaat geen enkele rol speelde. Ik ben in dit verband benieuwd wat de voornemens zullen zijn van het nieuwe, waarschijnlijk rechtse kabinet (als Yesilgöz voet bij stuk houdt).
Ik woonde vandaag een conferentie bij van de Stichting Pardes met als thema: het heiligen van het leven. Centraal stond daar het werk van Abraham Joshua Heschel, die steeds op zoek was naar hoe je in het leven van waarde kunt zijn. Bas van den Berg heeft een aantal essays van hem vertaald in Morele moed en spirituele durf (Volzin, 2025*), waarin hij dat werk van Heschel toegankelijker maakt. (Dat boek werd op de conferentie te koop aangeboden). Het voert voor dit blog te ver om daar nu op in te gaan, maar ik zal er zeker op terug komen. Voor nu besluit ik met de conclusie dat morele moed en spirituele durf het enige is wat wij kunnen ontwikkelen, om een noodlottig einde van deze tijd te voorkomen.
Omslag van Marcus van Loopik