Maandelijks archief: november 2025

Op weg naar het einde

Wij hebben nog twee decennia
(Diederik Samsom in De Groene Supermacht, 2025)

Alles in de fysieke wereld is vergankelijk. Bloemen verwelken, bomen sterven ( soms na duizenden jaren), steden worden ruïnes, beschavingen vergaan, en ook wij gaan allemaal dood. Dat is een bemoedigende gedachte als wij bedenken dat de huidige ellende in deze wereld ook allemaal voorbij zal gaan: de oorlogen, de onderdrukking, de honger, de dominantie van eigenbelang en het streven naar macht en winst, en zo meer. De vraag is alleen, wat komt daarna: zal het eindigen in ons aller ondergang, of zal er een zon opgaan in een nieuwe, stralende wereld waarin solidariteit en samenwerking de leidende principes zijn.

Volgens Diederik Samson, die als kabinetschef van Frans Timmermans een sleutelrol vervulde bij het tot stand komen van de Green Deal in Europa (2019), zijn beide uitkomsten mogelijk. In zijn boek (zie hierboven) stelt hij dat een positieve uitkomst waarschijnlijk is, als Europa (de EU) daarbij in de wereld het voortouw blijft nemen. Een voorwaarde daarvoor is dat de regeringen van Europese landen hun regionale belangen ondergeschikt maken aan het algemeen belang, het belang van de wereld als geheel. Samson is daar optimistisch over. Hij stelt overigens dat we nog twee decennia hebben om een alles vernietigende klimaatramp af te wenden.

Het is niet zo dat Samson een naïeve optimist is. Hij is zich terdege bewust van de struikelblokken die er op de weg liggen. Maar hij heeft er vertrouwen in dat de Europese leiders, en in hun voetspoor de andere leiders ter wereld, tijdig bij zinnen komen, misschien onder invloed van lokale klimaatrampen en onder druk van onderaf. Ik deel zijn optimisme niet. Ik noem mezelf eerder een realist. Een goede afloop zou kunnen, maar het kan ook misgaan. Zie bijvoorbeeld hoe in 2025 de Geen Deal in Europa wordt afgezwakt, en hoe bijvoorbeeld in onze verkiezingscampagne het klimaat geen enkele rol speelde. Ik ben in dit verband benieuwd wat de voornemens zullen zijn van het nieuwe, waarschijnlijk rechtse kabinet (als Yesilgöz voet bij stuk houdt).

Ik woonde vandaag een conferentie bij van de Stichting Pardes met als thema: het heiligen van het leven. Centraal stond daar het werk van Abraham Joshua Heschel, die steeds op zoek was naar hoe je in het leven van waarde kunt zijn. Bas van den Berg heeft een aantal essays van hem vertaald in Morele moed en spirituele durf (Volzin, 2025*), waarin hij dat werk van Heschel toegankelijker maakt. (Dat boek werd op de conferentie te koop aangeboden). Het voert voor dit blog te ver om daar nu op in te gaan, maar ik zal er zeker op terug komen. Voor nu besluit ik met de conclusie dat morele moed en spirituele durf het enige is wat wij kunnen ontwikkelen, om een noodlottig einde van deze tijd te voorkomen.

*) https://www.google.com/search?client=safari&rls=en&q=Morele+moed+en+spirituele+durf&ie=UTF-8&oe=UTF-8)

Omslag van Marcus van Loopik

Het fascisme is onder ons, deel II

Geef een reactie

Vorige week eindigde ik mijn blog met de conclusie dat het fascisme al onder ons is. Is u dat met me eens? Om tot een eigen oordeel hierover te komen moet u niet alleen kijken naar de door mij genoemde ‘leiders’ en bekende personen, maar ook naar diegenen die een aantal van de instrumenten die fascisten hanteren ook gebruiken. Zoals bijvoorbeeld NRC-verslaggever Hugo Logtenberg , die Wijers onterecht ervan beschuldigde dat hij Yesilgöz een leugenaar had genoemd. Toen hij zijn vergissing bemerkte heeft hij dat niet publiekelijk herroepen, maar geciteerd uit een privé- appje van Wijers, waarin deze Yesilgöz een feeks had genoemd. ’s Avonds zat hij apentrots om wat hij gedaan had bij Café Kockelmann van WNL, en later bij Met het Oog op Morgen.*). (Een slechte beurt voor NRC- ik had dat van een journalist van die krant niet verwacht). Als u dit gedrag van Logtenberg afzet tegen de criteria van het fascisme die ik in het vorige blog genoemd heb dan realiseert u zich dat hij aan een aantal van die criteria voldoet. Ik noem dit fascisme light of fascistoïde. DIt is maar één voorbeeld. U kunt dit voorbeeld moeiteloos uitbreiden met andere; bijvoorbeeld Yesilgöz, die inderdaad niet in haar eerste leugentje gestikt is, of Eerdmans. Tijdens de verkiezingscampagne heeft Jetten overigens zijn voorkeur uitgesproken om met deze laatsten te regeren – al is hij daar later op teruggekomen. Ja, het fascisme is echt onder ons.

Wat kunnen wij daartegen doen? Één: ons grondig op de hoogte stellen. Zien op welke wijze en waar het allemaal speelt. Ons verdiepen in wat het zou betekenen als het fascisme echt de mainstream zou worden. Een goede methode is om na te gaan wat Trump al allemaal met actieve en passieve instemming van de meerderheid der Amerikanen nu al heeft uitgehaald. Twee: als we zodoende wijzer zijn geworden: in woord en geschrift kond doen van onze verworven inzichten. Het figuurlijk van de daken schreeuwen. Denk in dit verband ook aan het middel van de ingezonden brieven. Drie: signaleren, kritiseren, protesteren, verzet, demonstreren, als de gelegenheid zich voordoet. Vier: een visie ontwikkelen van de samenleving die ons als ideaal voor ogen staat. Een samenleving in vrede en harrmonie. Een democratische, rechtvaardige en waarheidslievende samenleving. En ons die samenleving concreet in beelden voor ogen halen. En dan die visie vervolgens uitstralen. Mijn eigen visie kunt u vinden in De Aarde heeft koorts en Voor niets gaat de zon op.

Utopia van Thomas More:

*) Ontleend aan een column van Jamal Quariachi in Trouw, d.d 18 november j.l.

Het fascisme is onder ons.

Geef een reactie

Het is gebeurd dus het kan weer gebeuren. Dat is de kern van wat we te zeggen hebben.
(Primo Levi, Auschwitz overlende, geciteerd door Rosan Smits*)

Als we het over fascisme hebben, en we willen inschatten of Trump, Netanyahu, Wilders, Orban, Giorgia Meloni, Marine LePen, Alice Weidel, Nigel Farage ‘eigenlijk’ fascistisch zijn maken we de fout dat af te meten aan het fascisme van Hitler en Mussolini in de dertiger jaren. Maar het fascisme vertoont zich nu in een andere gedaante. Als we willen beoordelen wie fascisten zijn is het verstandig allereerst te kijken naar de ontwikkelingsstadia van het fascisme, zoals beschreven door Robert Paxton**):

Er is al een voedingsbodem in de samenleving: onvrede, crisis. Dan ontstaat er een organisatie: een partij of beweging die zich verzamelt rond een leider. Vervolgens krijgt die beweging macht door deel te nemen aan de regering en probeert dan alle controlerende machten uit te schakelen. Als dat lukt neemt deze groepering de totale macht over (NB: daar hoeft de beweging/partij geen absolute meerderheid in het parlement voor te hebben).

Nog duidelijker is het om te kijken naar de instrumenten die het fascisme hanteert om het volk te mobiliseren: idealisering van het verleden, extreem nationalisme, streven naar een totalitaire staat, propaganda, ondermijning van onafhankelijke denkers (journalisten, wetenschappers, kunstenaars, activisten), leugens, complotdenken, racisme, slachtofferdenken, aanvallen op de rechtstaat. Voor een overzicht zie men het in de voetnoot genoemde boekje van Rosan Smits. Sommige van deze instrumenten worden ook door rechtse groepen gehanteerd die je nog niet fascistisch kan noemen, maar kenmerkend voor het fascisme is dat het ze vrijwel allemaal tegelijkertijd hanteert. Volgens deze criteria zij alle hierboven genoemde leiders als fascistisch te kenschetsen. Het fascisme is dus al onder ons, mede omdat het vaak gedeeltelijk omarmd wordt door zogenaamde middenpartijen.

Waarom is dat zo gevaarlijk? Het is zo gevaarlijk niet alleen omdat het onze vrijheid wegneemt en ons onderdrukt, en rücksichtlos mensen opoffert. Maar het is ook zo bedreigend omdat het de grote problemen van deze tijd niet aanpakt, laat staan oplost. Het koerst doelbewust af op de vernietiging van de wereld zoals wij die kennen. In de chaos die dusdoende ontstaat kunnen ze het gemakkelijker voor het zeggen krijgen. In het volgende blog ga ik in op de vraag: kunnen we hier wat aan doen, willen hier tegen strijden, en zo ja, hoe kunnen we dat doen met enige kans op resultaat.

Demonstratie in Londen, 25 October 2025: “Reclaim London from the Islamists”.

*) Rosan Smits, Dit is fascisme, De Correspondent, 2025. Zeer aanbevolen; geeft een uitgebreide analyse, meer uitgebreid dan ik in dit blog kan doen. Dit blog is mede op haar boekje gebaseerd.
Primo Levi, Is dit een mens? 1947
**)Robert O. Paxton, The Anatomy of Fascism, 2005

Durft de VVD een derde kabinetscrisis onder haar verantwoordelijkheid aan?

Geef een reactie

Iedere keer dat Yesilgoz naar de formatietafel komt, zit Joost Eerdmans op haar bagagedrager.
(Hoofdredactie Trouw, commentaar 3 november j.l.*)

In mijn vorige blog heb ik gesteld dat een logische consequentie van de verkiezingsuitslag een rechts kabinet is. Maar ik was iets te haastig – ik ging uit van de prognose, en de definitieve uitslag blijkt iets anders te zijn. Een rechts kabinet van VVD, Ja21, D66 en CDA beschikt maar over maar 75 zetels in de tweede kamer. Dat is precies de helft. Bovendien moet ik nog zien dat D66 met Ja21 overeenstemming kan bereiken over heikele kwesties als klimaat, stikstof, Europa en migratie. (Tenzij D66 zijn principes verkwanselt om maar tot resultaten te komen. Dat mag ik toch niet hopen, maar onmogelijk lijkt het me niet).) Als die formatie toch geprobeerd wordt, maar mislukt, dan komt GLPvdA in beeld. Maar daar wil Yesilgoz niet mee in zee. Als ze dat volhoudt beschikken de resterende drie partijen slechts over 64 zetels. Dan is alleen een minderheidskabinet mogelijk met gedoogsteun van tenminste vijf partijtjes. Tja. . .

Jetten heeft campagne gevoerd met de ambitie voor een stabiel kabinet. Dat heeft hem veel zetels opgeleverd, onder meer ten koste van GLPvdA, maar daarmee heeft hij zijn eigen ambitie bijna onmogelijk gemaakt, mede dankzij de tegenwerking van de VVD. Het ziet er niet naar uit dat de grote vraagstukken waar we als land voor staan op korte termijn door de politiek bevredigend worden opgelost. We zullen zien, maar ik ben niet optimistisch.

Dat zet ons als burgers voor een probleem. Als het niet mogelijk blijkt om middels politieke activiteit op korte termijn een bijdrage te leveren aan een betere samenleving, wat kunnen we dan nog wel doen? Ik geloof dat zelfontwikkeling verloopt langs vier wegen: de weg naar binnen, de weg naar de ander(en), de weg naar boven (de transcendente wereld) en de weg van actie. Maar die actie zal wat mij betreft dus voorlopig geen politieke actie zijn. Dan bijven maar enkele mogelijkheden over: vrijwiligerswerk, ons publiekelijk uiten (zoals ik doe met deze blogs), je verzetten en demonstreren, je leefstijl aanpassen, enz., door uzelf in te vullen. In mijn blogs zal ik de komende tijd misschien wat minder aandacht aan de politieke situatie besteden.

*) Dit blog is op dat commentaar geïnspireerd.