Tag archieven: geluk

Het licht schijnt in de duisternis.*

Finis respondet principio
Het doel beantwoordt aan de oorsprong (Thomas van Aquino)

In deze sombere tijden is het makkelijk de moed te verliezen. Misschien niet als het gaat over ons eigen leven, maar wel als we denken aan de wereld als geheel en aan onze collectieve toekomst. Daarom vandaag een beetje filosofie (en theologie) om een en ander eens in een ander licht te plaatsen.

Wat is de zin van het leven? Deze vraag is makkelijker te beantwoorden als we de vraag stellen met betrekking tot ons eigen leven, dan als we hem stellen met betrekking tot het leven in het algemeen. Wat ons eigen leven betreft: ons leven heeft geen zin anders dan de zin die we er aan geven. Bij sommige mensen gaat dat vanzelf en onbewust, anderen moeten er naar zoeken. En bij weer anderen speelt deze vraag helemaal geen rol; ze leven zo maar een beetje voor de vuist weg. Maar in het algemeen kun je wel zeggen dat mensen streven naar geluk voor henzelf, en vaak ook voor hun naasten. Naar mijn overtuiging vind je het diepste geluk in de vervulling van je leven. Dat betekent dat je je talenten ontwikkelt en je unieke bijdrage levert aan de wereld.

Als we de vraag naar de zin van het leven stellen in algemene zin, wordt het lastiger. Natuurlijk, er is schoonheid en liefde in de wereld, en er wordt ook nog steeds nieuwe schoonheid gecreëerd. Maar anderzijds is er verschrikkelijk lijden. En bovendien: aan alles komt een eind, en dat eind lijkt nu wel heel dichtbij. Vele gevaren bedreigen ons: klimaatrampen, de ondergang van steeds meer ecosystemen, pandemieën, een atoomoorlog, chaos. Wat is de zin van het leven als alles toch ten onder gaat? Maar we kunnen daarentegen een paar dingen bedenken. In de eerste plaats: dit is een wereld van tegenstellingen. Hoe sterker de haat en het lijden, des te krachtiger de liefde. Dat zagen we met Covid en dat zien we momenteel duidelijk in verband met Oekraïne.

In de tweede plaats: het leven schijnt altijd weer terug te keren naar zijn oorsprong. De eik brengt eikels voort, en die eikel kan weer uitgroeien tot een eik. Dieren en mensen planten zich voort, en scheppen daarmee de condities voor de geboorte van weer een nieuw uniek wezen. Zo zou het kunnen zijn dat elk mens afzonderlijk en de mensheid als geheel weer terugkeert naar zijn (de) oorsprong. Als we deze gedachte goed tot ons laten doordringen beseffen we dat de dood dan niet het einde is van ons leven maar eerder de overgang naar een nieuw begin. Met deze gedachte in de lijdenstijd lopen we al enigszins vooruit op Pasen.

Er zijn nog wel meer lichtpunten in deze sombere tijd te bedenken, maar dat laat ik graag aan de lezer over.

*) Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen. (Joh. 1:5)

Geluk ligt in een klein hoekje. . .

Dort, wo du nicht bist, dort ist das Glück. *

Ik had nu eens een wat opwekkende, lichte en hunoristische blog willen schijven, en ik dacht toen: ik neem het onderwerp ‘Geluk’. Ik ben namelijk gelukkig, en dus dacht ik: dat kan leuk worden. Maar helaas, toch weer wat serieuzer en humorlozer. Hoe kan ik op deze manier mijn lezers vasthouden?

Het kwam eigenlijk zo. In het project ‘HappyWorld’ had ik een notitie geschreven, die bewerkt was door een tekstschrijver, en daar stond de volgende zin in: “De overgrote meerderheid (van de bevolking) is onzeker over de toekomst. Angstig”. Waarop een goede vriend van mij als volgt reageerde: “De grote onvrede en angsten die je beschrijft blijken i.h.a. niet uit de sociaalwetenschappelijke onderzoeken, althans niet wat betreft het eigen leven. De Nederlanders behoren tot de gelukkigste volkeren op aarde.” Hij baseerde zijn mening op de enquêtes die wereldwijd gehouden worden naar geluksbeleving. Maar hij maakte als klimaatwetenschapper nu dezelfde fout die hij anderen in de klimaatsdiscussie verwijt. Hij begaf zich op een terrein waar hij niet echt deskundig is.

Als voormalig wetenschapsmethodoloog heb ik op die onderzoeken namelijk wel het een en ander aan te merken. In de eerste plaats: die onderzoeken meten niet ‘geluk’ maar het antwoord op de vraag of mensen zich gelukkig voelen. En dat is heel wat anders. Want het vergt nogal wat om te zeggen: ik voel me niet gelukkig. Dan wordt het leven al gauw onleefbaar. Dus passen mensen, zoals al lang in de psychologie aangetoond, ‘cognitieve resonantie reductie’ toe. In gewone woorden: ze stellen de zaken rooskleuriger voor dan ze zijn (uit zelfbehoud).

Maar er is een wezenlijker bezwaar tegen deze onderzoeken. De vraag is: wat is geluk? Meten deze onderzoeken bevrediging of voldoening? Dat zijn natuurlijk ook maar woorden, maar laat ik het uitleggen. Bij bevrediging denk ik aan het voldaan zijn aan de meest elementaire behoeften. Bij voldoening denk ik aan vervulling: het gevoel dat je je jezelf in dit leven volledig tot uitdrukking kunt brengen en een zinvolle bijdrage kunt leveren, respectievelijk hebt geleverd. Bevrediging is tot op zekere hoogte afhankelijk van uiterlijke omstandigheden, voldoening is meer een proces van ontwikkeling van binnen uit. Bevrediging is altijd tijdelijk (“iedere nieuwe bevrediging schept een nieuwe behoefte”) en blijkt uit een tijdelijke voldaanheid. Bevrediging is vatbaar voor mimetische (=nabootsende) begeerte: willen hebben wat de ander heeft. Voldoening is meer stabiel en blijkt uit levensvreugde, zorgzaamheid, solidariteit, hoop, vertrouwen en zich verbonden voelen. Bevrediging is meer materieel verankerd, voldoening is een geestelijk proces. Ze geven dus elk een ander aspect van geluk aan, en ik heb reden om aan te nemen dat de geluksonderzoeken meer bevrediging meten dan voldoening.

Ik denk dat er op het niveau van voldoening veel meer mensen ongelukkig zijn dan op het niveau van bevrediging. Daaruit valt bijvoorbeeld te verklaren waarom er zoveel onvrede is in de samenleving, ondanks de hoge ‘geluks’scores. Daaruit zou ook te verklaren zijn het gebrek aan verantwoordelijkheid en solidariteit, dat zich aftekent bij een groot deel van de bevolking (Een voorbeeld: welgestelde 65-plussers proberen er alles aan te doen om hun vermogen buiten de berekeningen voor de zorgbijdragen te houden. Ze vinden kennelijk dat de rest van de samenleving daar maar voor moet opdraaien). En bovenal wordt het dan begrijpelijk waarom de overgrote meerderheid niet onder ogen wil zien hoe destructief we omgaan met het milieu, met alle gevaren van dien. Dat kan je namelijk alleen maar aan (zonder ongelukkig te worden) als je in essentie gelukkig bent op het niveau van voldoening.

Voldoening komt dus van binnenuit, en daarin ligt ook hoop verscholen. Geluk ligt dan namelijk binnen ieders bereik, zodra er aan enkele essentiële levensbehoeften (aan voedsel, aan water, aan onderdak) is voldaan. De weg? Onder ogen zien wat is (binnen en buiten je), blijven kijken, en dan doen wat je hart en je hand te doen vinden.**  En dan worden we er ook allemaal nog een beetje beter van.

Dort, wo du bist, dort is das Glück

 

*Georg Philipp Schmidt von Lübeck   ** Hulp daarbij vind je in mijn recente boek: Voor niets gaat de zon op – blauwdruk voor een waardige samenleving.