Liberté, égalité, parenté.

‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap’, de oude slogan van de Franse revolutie. Het woord ‘broederschap’ is niet geslachts-neutraal, dus moeten we het misschien vervangen door verwantschap.

In onze samenleving draait het allemaal om vrijheid en gelijkheid. Het lijkt er op dat ‘vrijheid’ het voorshands gewonnen heeft van ‘gelijkheid’. Hoe dit zij, als verwantschap ontbreekt, dan lijken vrijheid en gelijkheid onoverbrugbare tegenstellingen te zijn. Voor (individuele) vrijheid is zo min mogelijk overheidsingrijpen vereist (het rechts-liberale ideaal), maar voor gelijkheid is juist overheidsingrijpen nodig (het oude socialistische ideaal).

Om uit deze tegenstelling te geraken is ‘verwantschap’ nodig. Maar wat is dat eigenlijk? ‘Verwantschap’ is het besef dat we allemaal broeders en zusters zijn, voortkomende uit dezelfde bron: het leven zelf. Ook dieren en planten, de hele levende natuur, komt uit die bron voort. Dit werd beseft door Franciscus van Assisi, die de dieren en planten met ‘broeder’ en ‘zuster’ aansprak. ‘Verwantschap’ is dat je je verbonden voelt met de ander en met de natuur, dat het je kan schelen hoe het met hem of haar gaat, en dat je bereid bent je daarvoor in te zetten. Het is ook je realiseren dat wat die ander overkomt ook jouzelf overkomt.

Voorheen werd dit ideaal van verwantschap wel belichaamd door de confessionele partijen – zij het dat de natuur daar bij hen niet onder werd begrepen; over de natuur waren we als rentmeester aangesteld – , maar deze zijn helaas geheel afgedwaald naar het vrijheidsbeginsel. En ook in de samenleving als geheel lijkt dit besef en het ideaal van verwantschap vrijwel afwezig. Onze samenleving wordt daardoor leeg en koud, en culturele en ethnische verschillen worden moeilijk overbrugbaar, en de tegenstelling tussen vrijheid en gelijkheid blijft problematisch.

Natuurlijk ontstaan hier tegenbewegingen, zoals bijvoorbeeld de beweging NieuwWij: https://www.nieuwwij.nl/over-nieuw-wij/  Hun credo: verbindt de verschillen. Je zou kunnen zeggen dat ze aansluiten bij het werk van Martin Buber en Levinas. In andere landen leidt de afwezigheid van verwantschap eveneens tot initiatieven om te komen tot meer broederschap (fraternity, fraternité), zoals blijkt uit een artikelenreeks van Bas Mesters in De Groene. Maar vaak blijft het daarbij bij het ontwikkelen van lokale gemeenschappen. Een landelijke terugkeer naar het verwantschapsideaal blijft voorshands nog uit.

Communicatie is een weg naar verwantschap, maar alleen als we bereid zijn in onszelf op zoek te gaan naar het weten dat we deel uit maken van de ‘family of man’, of we dat nu leuk vinden of niet. (Ook in families zijn er wel eens familieleden waar je moeite mee hebt!). Het ‘wij’ dient niet alleen een nieuw concept, een mentaal idee te zijn, zelfs niet alleen een overtuiging, maar een weten.

Dit brengt me een beetje dichter bij de vraag die ik op 1 november moest laten liggen: Wat is de mens? Deze vraag zou je kunnen vervangen door de vraag: Wie of wat is wij? Niet: Wie zijn wij, maar: Wie of wat is Wij? Opnieuw blijf ik u het antwoord nog even schuldig.

 

 

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *