Het absolute kwaad.

Het kwaad in de wereld heeft me al lang gefascineerd. Ik heb daarover ook al herhaaldelijk gepubliceerd.*) Maar dezer dagen kwam ik er opnieuw over te denken, doordat ik het boek East of Eden van John Steinbeck herlees. Daarin komt een karakter voor, Cathy, die een personalisatie is van pure kwaadaardigheid. Dat is door Steinbeck zo overtuigend beschreven, dat ik tot de conclusie kwam dat dergelijke personen inderdaad bestaan.

Er zijn mensen die beweren dat het kwaad eigenlijk niet bestaat, zoals duisternis eigenlijk niet bestaat. Duisternis is slechts de afwezigheid van licht, maar op zichzelf is het niets. Zo zou kwaad slechts de afwezigheid van het schone en het goede zijn, maar op zichzelf niet bestaan. Het zou slechts een hersenschim zijn, een illusie. Ik geloof dat niet. De analogie met licht en duisternis gaat mank, omdat duisternis van zichzelf geen energie heeft, maar kwaad wel. Ik geloof dat het kwaad daadwerkelijk bestaat.

Voor dit blog maak ik een onderscheid tussen het relatieve kwaad en het absolute kwaad. Bij het relatieve kwaad spelen andere motieven mee dan alleen het zuiver kwaadaardige. Voorbeelden daarvan is de leugen waarmee een echtgenoot zijn vreemdgaan verzwijgt, of regeringen die willens en wetens problemen voor zich uitschuiven. Zelfs Poetin kan je zien als een manifestatie van het relatieve kwaad, omdat hij ook nog andere, min of meer begrijpelijke motieven heeft; hoewel in dit geval onduidelijk is of deze motieven uitsluitend een tactische dekmantel zijn van het absolute kwaad, of echt zijn gemeend.

Enkele voorbeelden van het absolute kwaad zijn: het met plezier martelen van gevangenen, het neerschieten van onschuldige burgers (in Bachmoet, en soms ook door Israëlische soldaten), het opzetten en financieren van en leiding geven aan de Wagner groep met pure vernietiging van mensenlevens als doel (Jevgeni Prigozjin), en het welbewust verzwijgen van klimaatschade door de eigen activiteiten van het concern en het zich met alle macht verzetten tegen maatregelen om die schade te beperken, terwijl de wetenschap daarover al sinds de jaren zeventig bij het bedrijf door eigen onderzoek bekend was (Exxon; bron: Trouw 13 januari j.l.); met andere woorden: bewust bevorderen van de ondergang van de wereld.

Het absolute kwaad bestaat dus. Dan rijzen er twee vragen: waar komt het vandaan, en waartoe dient het? Daarover een volgende keer.

Dode man in Bachmoet.

*) Zie mijn blogs van 21 juli 2022, 27 mei 2021, 8 augustus 2019, 9 februari 1917

Wat betreft het kwaad in de wereld , heb ik ook uitvoerig geschreven in hoofdstuk 3 van mijn boek Voor niets gaat de zon op, een blauwdruk voor een waardige wereld. Dit boek is tweedehands verkrijgbaar, of nieuw te bestellen bij de uitgeverij Elikser. Ook kunt u hoofdstuk 3 downloaden middels deze link: Hoofdstuk-3 : Download

Wat de toekomst brengen moge . . .

Hoop is een kwestie van actie
(vrij naar Jane Goodall, Wintergasten, VPRO, 2 januari*)

Zomaar wat berichten uit Trouw van 30 december j.l. Ik kom daar nu pas mee, omdat ik eerst een vervolg moest schrijven op mijn blog van 15 december (dat had ik beloofd en belofte maakt schuld). Maar ik vond de berichten opmerkelijk genoeg om ze alsnog onder de aandacht te brengen.

Bericht 1
Exxon stapt naar de rechter om te voorkomen dat het een winstaandeel van 33 % moet afdragen aan de EU als solidariteitsbijdrage voor de hoge gasprijzen voor burgers en het bedrijfsleven. Dat is ruim € 7 miljard , want Exxon heeft in 2020 23 miljard winst gemaakt door de hoge energieprijzen. In de VS zijn de extra maatschappelijke bijdrage van de energiereuzen niet verplicht, maar in antwoord op een verzoek van president Biden om vrijwillig iets van hun gigantische winsten terug te geven aan de maatschappij, antwoordde Exxon topman Darron Woods met de uitspraak: “nou, dat doen we ook. door dividend aan onze aandeelhouders uit te keren.” Wat mij betreft is dat de gotspe van het jaar 2021. Overigens is Exxon zijn aandeelhouders ook verder ter wille door op grote schaal aandelen in te kopen, waardoor de uitkering per aandeel groter kan worden. Verder overweegt Exxon, evenals Shell en Total nieuwe investeringen in Europa af te bouwen.

Bericht 2.
Op de volgende pagina van hetzelfde nummer van Trouw staat dat het voorstel van Timmermans om het gebruik van pesticiden in 2030 te halveren nu op de tocht staat, want onder druk van de pesticide-lobby en de agro-industie heeft Europese Unie besloten eerst meer onderzoek te doen. Hè, meer onderzoek? We weten toch al lang dat pesticiden NIET schadelijk zijn????? En de biodiversiteit NIET bedreigd wordt????? Een beetje cynische reactie – ik geef het toe. Kennelijk had ik even het contact met mijn hoop verloren. Maar nog altijd minder cynisch dan de hoofdrolspelers in bovenstaande voorbeelden.

Bericht 3 uit Financieel Dagblad, 5 januari).
“Het kabinetsplan om luchthaven Schiphol te laten krimpen naar 440.000 vliegbewegingen per jaar, moet van tafel. Het is niet de oplossing voor de milieulast die de luchtvaartsector veroorzaakt. En Lelystad Airport openen is broodnodig voor de reissector.” Dat zei voorzitter Arjan Kers van de brancheorganisatie van reisaanbieders ANVR op de nieuwjaarsbijeenkomst van de koepel. De oplossing is volgens de ANVR-topman wel de luchtvaart duurzaam innoveren en vooral de vloot vernieuwen. (Hoe lang horen we dat al, en hoe vaak is al aangetoond dat dit op redelijk korte termijn niet werkt?)

Uit deze en soortgelijke berichten blijkt dat bij vele leidinggevende figuren in onze samenleving de ernst van de situatie waarin we verkeren nog niet is doorgedrongen. Of het is wel doorgedrongen, maar dan willen/durven ze het niet verder onder ogen zien, of het kan ze niet schelen. Overigens is bij vele van onze mede-burgers dat inzicht ook nog niet doorgedrongen – althans, er wordt nog niet massaal naar gehandeld (koopgedrag, reisgedrag; zie het vorige blog).

Welke les kunnen we nu hieruit trekken? De hoop niet opgeven zou ik zeggen, en doen wat ons hart en onze handen te doen vinden (zie citaat hierboven). Onze innerlijke roeping volgen. We weten per slot van rekening niet wat de toekomst zal brengen. Wellicht zal ons gedrag die toekomst mede bepalen. Dat is trouwens ook zo als we niets doen. Maar dan kunnen we niet verwachten hoop te vinden.

.

*) niet gezien? De moeite waard om alsnog te zien op ‘uitzending gemist’.

De elite – zijn wij dat zelf niet?

In mijn blog van 15 december heb ik de vraag opgeworpen hoe het weldenkende deel van onze natie, de echte ‘elite’, de grote meerderheid van ons volk die anders denkt (zo er al nagedacht wordt) zou kunnen bereiken en welke rol wijzelf daarbij zouden kunnen spelen.

Vaak wordt er gezegd dat wij als individu weinig invloed hebben op wat er in de wereld gebeurt, en op wat er door politici en bedrijfsleiders besloten wordt. Wij zouden machteloos zijn. Ik denk echter dat wij onze macht onderschatten. Wat is de macht van elk van ons persoonlijk?

Hier volgt een overzicht van onze mogelijkheden, geïnspireerd door een video van George Capanelli (https://www.youtube.com/watch?v=wcTRgtYYu1Y).

  • De macht van je stem (bij verkiezingen).
  • De macht van je aandacht (Gedachten leiden tot manifestatie).
  • De macht van je geld: wat koop je (niet), hoe duurzaam koop je, waarin beleg je, bij welke bank bankier je; in het algemeen: waaraan geef je je geld uit (vlees? vliegen? kleding? luxe artikelen?)
  • De macht van protest (vooral wanneer je het constant doet), en om te demonstreren
  • De macht om te ondersteunen (doneren, vrijwilligerswerk, het ondersteunen van petities).
  • De macht die je hebt door uit je ‘comfort-zone’ te stappen (ongemak te accepteren).
  • De macht van het zorgvuldig omgaan met je energiegebruik.
  • De macht van zorgvuldig omgaan met je afval en dingen die je niet meer nodig hebt.
  • De macht van je beroepskeuze (voor wie of welk bedrijf wil je werken?).
  • De macht om zelf iets te organiseren of actie te ondernemen .
  • De macht om je openlijk uit te spreken, te pas, en misschien ook af en toe te onpas, in kleine kring (familie, vrienden, verenigingen), in gespreksbijeenkomsten over maatschappelijke vraagstukken, op internet. Kortom: de macht om deel te nemen aan het maatschappelijk debat.
  • En misschien nog wel het belangrijkste van alles: de macht van regelmatige reflectie en meditatie, waarbij je je aandacht richt op je innerlijk en tegelijkertijd de pijn van de buitenwereld toelaat zonder je daardoor te laten overspoelen. Zo bouw je de veerkracht en liefde op, die uitstraalt in de wereld.

Elk van deze mogelijkheden op zichzelf betekent misschien niet zoveel (behalve de derde; als iedereen in de wereld vegetariër zou worden zou dat de helft van de totale CO2 uitstoot schelen), maar als je ze allemaal zou benutten zou dit een grote invloed hebben. Niet alleen door de handeling zelf, maar ook doordat je gedrag altijd uitstraalt in de wereld. Begrijp me goed: ik zeg niet dat we dit allemaal per se zouden moeten doen – maar we kunnen niet klagen over dat we weinig macht hebben als we de macht en invloed niet ten volle benutten, en ons op die manier bij de ‘elite’ zouden kunnen aansluiten. Als je jezelf een punt geeft voor elk van de bovenstaande mogelijkheden die je benut, dan krijg je een score van 1 – 12 die aangeeft hoe machtig je bent (als je dit cijfer vermenigvuldigt 0,83 krijg je daarvoor een rapportcijfer ?).

Ik wens jullie allen een gezegend nieuwjaar waarin jullie steeds machtiger worden.

Kerstmis in tijden van oorlog.

Gij hebt gehoord dat er gezegd is: Gij zult u naaste liefhebben en uw vijand zult gij haten. Maar ik zeg u: hebt uw vijanden lief. . .
(Matth: 5-43)

Monument in Mesen (België)

Ik had vorige week beloofd nader in te gaan op hoe we de verbinding kunnen bevorderen tussen wat ik de elite noemde en de heffe des volks. Maar dat moet even wachten tot het nieuwe jaar, want vandaag wil ik onze aandacht richten op het naderende kerstfeest.

Kerstmis wordt algemeen gezien als een feest van de terugkeer van het licht. Maar voor mij is het bovenal het vieren van de boodschap van Jezus (wie dat dan ook was), die ik hierboven heb geciteerd. Tja, dat is mooi gezegd – maar hoe doen we dat, liefhebben zonder aanzien des persoons, als we die liefde niet ervaren? We verlangen naar het geven en ontvangen van deze algemene liefde, maar kunnen die niet simpel door een besluit opwekken.

Elders heb ik voor een aantal suggesties gegeven voor hoe we dichter bij de bevrediging van dat verlangen kunnen komen. Nu wil ik een andere benadering laten zien, geïnspireerd door Andrew Harvey (https://www.youtube.com/watch?v=W4hYuYxAT0Q). Het komt neer op het bevorderen van een vijftal eigenschappen in jezelf, die je door oefening kunt ontwikkelen (als je ze niet al van nature hebt), en die tezamen het mogelijk maken de liefde in je zelf te laten opbloeien. Dit zijn ze:

  • Vertrouwen (in het leven en onze medemensen). In mijn blog van 20 oktober j.l. heb ik laten zien hoe we dat vertrouwen kunnen ontwikkelen. Trust: Truly Rely upon Spirits Timing.
  • Het vermogen tot overgave, het durven opgeven van onze behoefte tot controle. Accepting the unacceptable (Transformatiespel). Ons overgeven aan (en daardoor leren zien van) schoonheid, wonderen en het mysterie van het bestaan. En ons overgeven aan onze missie die we bij onze geboorte hebben meegekregen.
  • Geloof. Daarmee bedoel ik het geloof in het bestaan van een oorsprong van alles. In februari j.l. ben ik daar uitgebreid op in gegaan. Gebed , meditatie en een een spirituele praxis kan dat geloof bevorderen.
  • Geduld. Dit woord bevat het begrip ‘dulden’; in het Engels zit in patience het begrip patior, lijden. Deze eigenschap betekent dat je er vrede mee hebt dat Keulen en Aken niet op één dag zijn gebouwd, en dat je het lijden (in jezelf en anderen) niet uit de weg gaat maar onder ogen ziet en je daardoor laat bewegen. Geduld is een eigenschap die je door het je realiseren van je ongeduld en het oefenen van wachten kan ontwikkelen. Deze eigenschap hangt samen met de eigenschap genoemd onder punt twee hierboven.
  • Moed. Deze eigenschap kan je alleen maar ontwikkelen als je je angst toelaat – zonder angst geen moed.

Hoe meer je deze eigenschappen in jezelf ontwikkelt, hoe ontvankelijker je wordt voor het geven en ontvangen van liefde. Moge de kerstdagen en de dagen daarvoor en daarna je daartoe inspireren – de wereld heeft het nodig! Ik wens je een liefdevol Kerstfeest.

Leven vanuit je hart

Volgende week waarschijnlijk geen blog – kerstvakantie!

Elite

In mijn werkzame leven heb ik me veel bezig gehouden met het thema leiderschap. Daarbij lag het accent op leiderschap aan teams en organisaties. En op de kwalificaties waaraan iemand zou moeten voldoen om een gewaardeerd en effectief leider te zijn. In dit blog wil ik echter aandacht besteden aan het leiderschap dat een samenleving nodig heeft.

De samenleving heeft behoefte aan een leiderschap dat verbindend is, perspectief biedt, en bovenal de wezenlijke waarden belichaamt die het fundament vormen van een humane en vreedzame samenleving. Een samenleving en cultuur bovendien die niet het gevaar lopen binnen afzienbare tijd ten onder te gaan. Met een wat ouderwets woord zou je dat een beschaafde samenleving kunnen noemen.

Van politici en bedrijfsleiders valt dat leiderschap niet te verwachten, al zijn er enkele uitzonderingen te noemen. In het algemeen echter zijn ze te veel gericht op macht, eigenbelang en winst en succes op korte termijn. Evenmin valt dit leiderschap te verwachten van de superrijken, ook al zijn er hier eveneens uitzonderingen. Dit soort leiderschap moet komen van filosofen, kunstenaars, enkele weldenkende wetenschappers, leiders van protestbewegingen, enzovoort. Dat is wat ik de werkelijke elite noem. Dit is een belast woord, want we houden niet zo van elites. Maar dat komt omdat we elite associëren met mensen met formele macht en geld. Maar ik denk bij elite aan intellectuelen in de brede zin des woords. In het verleden waren dat mensen als Socrates, Erasmus, Dante, Spinoza, Goethe, Kant, Thomas Mann, Hannah Arendt.

Desmond Tutu †, het geweten van Zuid-Afrika

En vandaag de dag denk ik aan mensen als Alex Brenninkmeijer, Hans Achterhuis, Daan Roovers, Herman Tjeenk Willink. Het is opvallend dat geen van deze personen een functie hebben geambieerd of vervuld als politicus of bedrijfsleider. Zij zijn de geestelijke leiders, ogenschijnlijk fungerend op het tweede plan.

En wat zijn dan de waarden die deze elite zou moeten belichamen? Ik denk dat de volgende twee waarden essentieel zijn: eerbied voor het leven (alle leven) en (zoeken naar) waarheid (in onszelf en in de buitenwereld). Allerlei andere waarden zijn daar uit af te leiden: rechtvaardigheid, duurzaamheid, tolerantie, enz. Onze elite zouden die waarden niet alleen moeten onderschrijven maar het ook als hun taak moeten zien die uit te dragen in het publieke domein, onder andere door openbaar debat. Daarbij spelen de media een belangrijke rol (In Duitsland zijn er vaak urenlange debatten op de televisiezenders, die vaak nog heel goed bekeken worden. Vergelijk dat maar eens met de 10 minuten vluggertjes op de Nederlandse tv). De vraag die daarbij rijst is natuurlijk: hoe bereik je dat deel van de bevolking dat voornamelijk gericht is op instant bevrediging, consumptie en verslaafd is aan de smartphone? En welke rol kunnen wij daarbij spelen? Daarover in het volgende blog.

In de mensen een welbehagen . . . nog even niet.

How we hold the content of our lives determines the quality of content-ment we feel
(Kathy Tyler, Angel@innerlinks.com)

De engel van deze maand, door Innerlinks (Findhorn) opgeroepen, is de engel van Contentment. Hoe moeten we contentment vertalen? Het kan betekenen: voldoening (voldaan zijn), tevredenheid en welbehagen. De laatste betekenis wordt vaak gebruikt voor het welbehagen dat God in de mens heeft, maar dat leidt ook tot gevoelens van tevredenheid in onszelf. In ‘contentment’ zit ook het woord ‘content’, inhoud. Hoe we omgaan met de inhoud van ons leven, bepaalt in welke mate we tevreden kunnen zijn (zie bovenstaand citaat).

Maar hoe kunnen we in deze wereld in vredesnaam welbehagen toelaten? Niet door onze ogen te sluiten voor het geweld, het lijden en de gevaren die ons bedreigen. Niet door onze kop in het zand te steken. Maar we kunnen ons niet permanent om de wereld om ons heen bekommeren – dat houdt niemand vol. Om een verantwoordelijk leven te leiden volstaat het om regelmatig aandacht aan die wereld te schenken, maar die aandacht af te wisselen met momenten van stilte en gebed. Dan kunnen we open staan voor de engel van contentment en genieten van wat er hier en nu aanwezig is.

Dit is de tijd van de advent. Advent komt van advenire, aankomen, naderen. Het is een tijd van inkeer in afwachting van de komst van de zonnewende, de terugkeer van het licht (voor godsdienstigen, de viering van de geboorte van Jezus, de representant van licht en liefde). We kunnen niet verwachten in deze tijd permanent in een stemming van welbehagen te verkeren – maar we kunnen er wel in oefenen, zodat, als de tijd daar is, we voor even in totale vrede kunnen verkeren, gesteund door de kosmische kracht van welbehagen.

Een wonder.

Alexandra Drovgan  

Dit blog is niet goed te volgen als je niet eerst dit YouTube filmpje bekijkt. Dat kost je ongeveer 20 minuten. Als je er een hebt wel een hoofdtelefoon gebruiken, of anders hele goede speakers. Link: https://www.youtube.com/watch?v=NSEzk8d3L1k.

Ik beluister wel vaker muziek op YouTube, en geniet daarvan. Maar deze video is bijzonder. Waarom ben ik hierdoor zo geraakt? In wezen is ontroerd en geraakt worden een wonder, dat zich moeilijk laat analyseren. Ik doe toch een poging.

In de eerste plaats de componist. Ik was nooit een groot bewonderaar van Mendelssohn, al heb ik hem met plezier gezongen in mijn oratorium koor. Hij schrijft heel toegankelijk voor zangers. En zijn oratorium Paulus is ook niet mis. Maar toch – hij stond niet op de voorgrond in mijn geestelijke bibliotheek. Maar nu moet ik mijn mening herzien. Zijn pianoconcert in g is werkelijk prachtig.

Dan de pianiste: Alexandra Drovgan, 11 jaar. Hoe is het mogelijk dat iemand op die leeftijd deze techniek heeft ontwikkeld (Zie bijvoorbeeld de octaafgrepen)? Maar veel bijzonderder: hoe kan iemand zich op deze leeftijd al zo diepgaand inleven in de muziek? Dat wordt met name duidelijk in de langzamere gedeelten in het Andante. En dat alles zonder overmatig uiterlijk vertoon.

Dan de dirigent Alexander Sladkovsky en zijn orkest (ik kon niet achterhalen welk orkest dat was). Wondermooi om te zien hoe dienstbaar zij zich opstelden, maar ook hoe Alexandra zich op hen afstemde. Zo ontstond er een wondermooie harmonie tussen al deze uitvoerende kunstenaars.

In deze harmonie deelde ook het publiek. Zelfs online werd ik hierin opgenomen. Dit bewijst dat een uitvoering met publiek een kwaliteit kan hebben die in de studio niet kan worden geëvenaard.

Tenslotte: de piano. Een dergelijke uitvoering zou volgens mij niet gerealiseerd kunnen worden op een Steinway concertvleugel. Die is te zwaar, te wollig, hoe goed je daarop ook kunt spelen. Deze Yamaha was perfect.

Al deze elementen zijn een noodzakelijke voorwaarde voor deze uitvoering, maar verklaren niet het wonder dat hier is ontstaan. Zolang zulke wonderen nog uit de mensheid voortkomen is het de moeite waard te blijven vechten voor haar voortbestaan.

Zie de gele bladeren vallen. . .

Ineens herkende ik de geur – een geur uit mijn jeugd, als we met een schoolreisje in de herfst naar het mastbos in Breda gingen, om materiaal te verzamelen voor de herfsttafel in de klas. In het bos:een geur van ratte bladeren en paddestoelen, met daaronder de geur van naaldbomen. Nostalgie. Ik ervoer het op de ’s Gravelandse buitenplaatsen. In dit blog moet je de geur er bij denken, evenals het herfstliedje, dat we zongen op school en dat ik helaas niet op You Tube kon vinden:

Zie de gele bladeren vallen;
met de zomer is het gedaan.
Het gehuil van wind en regen
kondigt ons de winter aan.

Verder is dit een blog van beelden. Beauty is in the eye of the beholder. . .

Maar ’t gaat voorbij. . .

https://www.youtube.com/watch?v=YReJIAg8PlM

Hoog op de gele wagen . . .

Leven is sterven. Zoals de cellen van het lichaam steeds afsterven en door nieuwe worden vervangen (tot de dood er op volgt), zo gaan de levensfasen voorbij. Je jeugd gaat verloren, de adolescentiefase loopt op een zeker moment af, de fase van het opvoeden van kinderen gaat voorbij, de fysieke bloei van je leven gaat ook voorbij, en tenslotte blijft slechts de ouderdom, die uiteindelijk ook voorbij gaat. Alle vorige levensfasen gaan voorbij, en sterven daarmee af. Slechts de herinnering blijft maar ook die sterft geleidelijk. Daarmee is weemoed een wezenlijk element in ons leven. En dat is goed. Weemoed maakt het leven rijker als we niet in nostalgie blijven hangen. Sommige mensen zijn niet goed in het afscheid nemen van vorige levensfasen, en blijven steken in een fase die eigenlijk al voorbij is. Dat is jammer, want het afscheid maakt ruimte voor iets nieuws. Zou dat met de dood ook zo zijn?

In mijn vorige blog heb ik globaal vier levensfasen beschreven, die elk ook voorbij gaan. En ik zei dat ik bij de overgang van elke fase naar de volgende een rite de passage, een overgangsritueel mis. Een rite de passage kent vier fasen: de bezinning, een beproeving of test, de eigenlijke overstap en de integratie in de nieuwe situatie.

In de bezinningsfase realiseer je je dat het tijd is om afscheid te nemen van de vorige fase. Niet altijd makkelijk: partir c’est mourir un peu. Het kan zijn dat de volgende fase je al duidelijk voor ogen staat, maar als dat niet zo is dan kan er een gevoel van gemis en van leegte ontstaan. Dan is de bezinningsfase een periode om dat toe te laten. In het algemeen kan een retraite of een sabbatical in deze fase aangewezen zijn.

Dan komt de test. Voor sommigen is de sabbatical op zichzelf al een test, met name als die in eenzaamheid of in een workshop wordt doorgebracht. En verder: wezenlijke zaken uit de vorige fase loslaten (je ouders of je kinderen bijvoorbeeld, of je vaste baan, of bepaalde gewoontes en opvattingen; soms ook bepaalde bezittingen, in extreme gevallen een huis). En dan: iets doen wat je moeilijk of angstig vindt, maar waarvan je voelt dat het niettemin goed is om te doen: het verlaten van je comfort zone.

In de derde fase komt de eigenlijke overstap. Het zou goed zijn als die gepaard gaat met een gelofte: het hogere doel en de waarden die je in de nieuwe fase wilt realiseren; een update van je levensmissie (sacred contract). Tegenover wie moet je die gelofte afleggen? Het is mooi als je dat kan doen tegenover een persoon die als mentor of leermeester in je leven aanwezig is, maar als die persoon er niet is kan je het ook doen tegenover een – al dan niet formele – groep van mensen die je begrijpen.

En dan volgt ten slotte de integratie in de nieuwe fase. Dat betekent vaak de toetreding tot een nieuwe groep of gemeenschap; een buurt, een werkteam, een woongemeenschap, een vereniging. Dat kan gepaard geen met een ritueel: introductie, inwijding. Zelf ben ik halverwege mijn leven toegetreden tot de (toen nog bestaande) Hervormde Kerk (doop, belijdenis, voorafgegaan door twee jaar catechisatie). Ter voorbereiding op de laatste fase in mijn leven heb ik als test een tiendaagse wilderniss quest gemaakt en een drie maanden durende voettocht (pelgrimstocht). Ook ben ik toen ingewijd in de vrijmetselarij.

Dit blog is alweer veel te lang geworden, maar ik hoop dat het je geïnspireerd heeft om zelf ook overgangsrituelen op te zoeken of voor jezelf te organiseren. Mocht je destijds geruisloos een nieuwe levensfase zijn ingegaan, dan verdient het overweging om alsnog een ritueel door te maken om steviger in de nieuwe situatie te wortelen.

. . . rijd ik door berg en dal.

De vier jaargetijden in ons leven.

Het leven kan alleen achterwaarts begrepen worden, maar het moet voorwaarts worden geleefd.
Sören Kierkegaard

In mijn vorige blog beschreef ik hoe deze tijd arm is aan rituelen, althans buiten de kerk en in de westerse wereld. In dit blog wil ik speciaal aandacht besteden aan een bijzondere vorm van rituelen: de rites de passage. Dit zijn rituelen bij de overgang van de ene situatie of periode naar een volgende. Voorbeelden zijn rituelen bij geboorte, huwelijk, dood of het afsluiten van een school of opleiding. Binnen de katholieke kerk zijn de sacramenten van doop, eerste communie, vormsel en het sacrament der stervenden voorbeelden, binnen de protestantse kerk doop en belijdenis, in het Jodendom besnijdenis en bar mistwa. In de vrijmetselarij zijn er de inwijding tot leerling, de bevordering tot gezel en de verheffing tot meester. Hoe dat zit in Hinduisme, Buddhisme en Islam weet ik niet. Niettemin mis ik een aantal essentiële overgangsrituelen. Hieronder leg ik uit hoe ik dat zie.

Ik mag – net als in het Hinduisme*) – het leven symbolisch graag zien als een opeenvolging van vier seizoenen: lente 0-25 jaar), zomer(25-50 jaar), herfst (50-70/75 jaar) en winter (70/75 tot de dood er op volgt). De eerste fase is die van het opgroeien en volwassen worden. Er wordt door opvoeding, socialisatie en opleiding een basis gelegd voor de tweede fase. De tweede is die van het volwassen zijn en vrucht dragen, de fase waarin je je vestigt in de samenleving, de fase van partnerschap en/of gezin, eventueel kinderen opvoeden, het ontwikkelen van vakmanschap of vakvrouwschap, professionaliteit en ontplooiing in werk of beroep. In de derde fase wordt de aandacht daarnaast gericht op verdieping, zingeving en spirituele ontwikkeling. In de vierde fase, de fase van de elder, wordt het naar binnen keren het centrale aandachtspunt. De activiteit in de buitenwereld neemt af, behalve als er een beroep gedaan wordt op zijn/haar ervaring of wijsheid.
Natuurlijk zijn die leeftijdsgrenzen niet heel precies – de overgangen kunnen altijd iets eerder of later plaats vinden.

Wat ik in deze samenleving mis zijn rites de passage tussen de verschillende fasen. Tussen de eerste en tweede fase kunnen het met succes afsluiten van hogere opleidingen of huwelijksrituelen enigszins die plaats innemen, maar dat is toch niet helemaal hetzelfde – al was het maar omdat niet iedereen een hogere opleiding volgt of trouwt.
In het volgende blog wil ik op de mogelijke rites de passage tussen de levensfasen nader ingaan.

colors(2).jpg
De vier levensfasen

*) https://www.ohmnet.nl/spiritualiteit/artikelen/de-vier-levensfasen/