Jezus zei:
Wie het Al denkt te kennen
maar niet zichzelf
blijft volkomen in gebreke.
(Thomas evangelie)

Rondom het kwaad in de wereld hebben mensen altijd gezocht naar antwoorden op een aantal fundamentele vragen:

• Is het kwaad realiteit of is het een artefact van ons denken? Bestaat het werkelijk, of is het alleen maar de afwezigheid van het goede, zoals duisternis de afwezigheid is van licht?
• Als het werkelijk bestaat, waarom is het dan geschapen, en door wie?
• En waar komt het vandaan?

Op deze vragen heb ik naar vermogen mijn antwoorden gegeven in mijn blogs in 2023: 19/16 januari, 28 september en 7/14 december: te vinden via de kolom hiernaast. En ik ben er nog grondiger op ingegaan in een van mijn boeken.**) Maar dezer dagen kwam ik op een inzicht dat ik toen onvoldoende heb benadrukt. Dat kwam door een lezing van Robert Persaud voor de Groep le Chemin op afgelopen zaterdag, met als thema ‘gnosis en gnostiek’. Ik had me daar nooit diepgaand in verdiept maar ben er naar aanleiding van deze voordracht wat dieper ingedoken.*) Ik dacht altijd dat gnosis eenvoudig de leer was dat we spirituele kennis voornamelijk kunnen verwerven door zelfreflectie en zelfkennis, maar er blijkt iets meer aan de hand te zijn. De Westerse gnosis blijkt vooral ontwikkeld te zijn in de vier eeuwen rondom het begin van onze jaartelling: bij Plato, in het Jodendom en Christendom, en in het Hermetisme. Door de vondst van de Nag Hammadi rollen in 1945, die in de zestiger jaren algemeen toegankelijk werden, is de kennis over gnosis aanzienlijk toegenomen. Als ik, kort door de bocht, en volstrekt onverantwoord, de voornaamste principes van de gnosis in drie punten mag samenvatten, dan gaat het volgens mij om de volgende punten:

• Het gaat in de gnosis niet om spirituele kennis in het algemeen, maar specifiek om inzicht in hoe ons universum in elkaar steekt, en het benaderen van de goddelijke wereld (het pleroma), zodat we daarvan een glimp kunnen opvangen. Er wordt als regel niet uitgegaan van een persoonlijke god; God is te alomvattend om het in categorieën – persoonlijk/onpersoonlijk, mannelijk/vrouwelijk, enz. – te bevatten. Citaat: “De Eenheid is souverein, daarboven is niets” (Het geheime boek van Johannes)
• De weg naar wereldinzicht en Godskennis loopt via zelfkennis.
• Het kwaad in de wereld komt niet direct vanuit het pleroma, maar is onafhankelijk daarvan in de wereld gebracht. Van dit principe zijn er twee versies: het kwaad bestond al vanaf het begin onafhankelijk van de scheppende god, dan wel werd het later in de wereld ingebracht. Een bijzondere variant van de laatste versie is de theorie dat onze wereld niet rechtstreeks geschapen is vanuit het pleroma, maar door een god van lagere rang: de demiurg. Deze heeft het kwaad dan welbewust in de wereld ingebakken – en de wereld zoals wij die kennen is dus inherent slecht of op zijn minst onvolmaakt. Wel heeft het pleroma kans gezien in elk mens een goddelijke lichtvonk te plaatsen.

De eerste twee principes komen overeen met mijn eigen geloofsovertuiging, die ontwikkeld is op basis van mijn innerlijk weten. Maar met het derde principe ben ik het fundamenteel oneens. Als het kwaad naast de oorsprong van alles zou bestaan, is die oorsprong niet de oorsprong van alles, want dan zijn er twee oorsprongen. Dat strijdt zowel met mijn gevoel voor logica als met mijn intuïtie. De stelling dat het kwaad door een lagere godheid zou zijn gecreëerd vind ik bovendien een gevaarlijke stelling, want dat leidt tot de gedachte dat het kwaad uit te roeien is, en tot het bestrijden ervan. Dat is naar mijn idee volstrekt zinloos, want het kwaad is mijns inziens onuitroeibaar; en door de strijd ertegen wordt het alleen maar krachtiger. Overigens, als er een demiurg zou zijn dan is deze immers ook vanuit het pleroma geschapen – dus is het kwaad al in de Oorsprong van alles aanwezig.

Maar hoe moeten we ons dan tegenover het kwaad opstellen? Ik zou zeggen: we moeten het geen aandacht (energie) geven, maar ons volledig richten op de paden van licht en liefde, zoals ik die in het vorige blog heb beschreven. Dat zou dan ons bewustzijn gaan vervullen, zodat het kwaad in onszelf geen kans krijgt, en dat zou dan blijken uit onze beslissingen, uitingen en ons handelen. In het volgende blog ga ik daar verder op in.

*) Jacob Slavenburg, Marcel Messing, Hein Stufkens, Gnosis, christendom en innerlijke ervaring,1994:
J.Slavenburg, Inzicht in de ontwikkeling van het Christendom, 1993
**) Erik van Praag, Voor niets gaat de zon op, 2012, hoofdstuk 3, Unde malum, (pag. 66-95)