Auteursarchief: erik.van.praag

De erfenis van het Christendom

De predestinatieleer wordt door leken vaak toegeschreven aan Calvijn, maar dateert al van veel oudere datum. In feite is die leer al omstreeks 400 uitgewerkt door Augustinus. Dit leerstuk is ook nauwkeurig omschreven in de Dordtse leerregels, waarover ik het had mijn vorige blog. De lezers van dit blog zullen wel ongeveer weten wat die leer inhoudt – maar staan vaak niet stil bij de uiterste consequenties daarvan. De predestinatieleer houdt in dat God een scheiding heeft gemaakt tussen uitverkorenen en verdoemden, en dat niets van wat je in je leven onderneemt of nalaat dat kan veranderen. Als je uitverkoren bent is het eeuwige heil je deelachtig , zelfs als je een ongelovige bent en een zondig leven lijdt. (Er wordt in dat geval van uitgegaan dat je, eventueel pas op het laatst nippertje, voor je dood het geloof weer terugvindt). Omgekeerd kan je, als je niet bent uitverkoren, nooit het eeuwige heil bereiken, hoe deugdzaam en gelovig je ook leeft.

In zijn consequenties doorgedacht betekent dit dus dat wij niet verantwoordelijk zijn voor ons gedrag. Het maakt niet uit wat je doet; je bent uitverkoren of niet; al dan niet ontvankelijk voor Gods genade. Deze leer is duidelijken in tegenspaak met uitspraken van Jezus, bijvoorbeeld Matth. 19:26: “bij God is alles mogelijk”; dus ook de genade voor iemand die niet is uitverkoren.

Deze leer is eeuwenlang doorgedrongen in onze cultuur en het hoeft ons dus niet te verbazen dat ook heden ten dage velen weinig verantwoordelijkheid nemen voor hun handelen. Er zijn meer van die christelijke leerstukken die in onze cultuur zijn ingesleten. Ik noem bijvoorbeeld de leer van de erfzonde (“De mens is onbekwaam tot enig goed en geneigd tot alle kwaad” – Heidelbergse catechismus, vraag 9), de minderwaardigheid van de vrouw vergeleken met de man, het idee dat we heerser zijn over de natuur in plaats van dat we daar deel van uitmaken (Gen 1:28), en de negatieve houding tegenover seksualiteit en in het bijzonder homoseksualiteit. Het verzet tegen de kerkelijke opvatting over seksualiteit heeft overigens geleid tot een overreactie waar je ook weer je kanttekeningen bij kan zetten.

Samenvattend: het Christendom heeft ons misschien veel gebracht, maar heeft niet geleid tot mensen die van zichzelf houden en in zichzelf geloven, en de volle verantwoordelijkheid nemen voor hun handelen en de consequenties daarvan. Het heeft dus niet geleid tot een samenleving waarin de waarden van vrijheid, gelijkheid en liefde centraal staan, en dus indirect wel geleid tot de huidige maatschappij, waarin begeerte, individualisme en eigenbelang de boventoon voeren. Een samenleving waarin veel mensen bang zijn (o.a. voor de dood), en van mening zijn dat ze voor hun geluk afhankelijk zijn van de omstandigheden en anderen de schuld kunnen geven als er in hun leven iets niet goed gaat.

Jammer, het had zo mooi kunnen zijn. Misschien komt dat alsnog, onder druk van de omstandigheden.

Magic circle with zodiacs sign on abstract mystic background.

De schade van het Christendom.

1 reactie

Vorige week hebben ca. 40 protestantse kerken op een nationale synode in Dordrecht een Verklaring van Verbondenheid getekend. Dat is heel wat na een eeuwen durende geschiedenis van schisma’s en onderlinge verkettering. Maar tot een fusie tussen de Remonstrantse Kerk en de PKN is het niet gekomen, al hebben ze wel een onderlinge verklaring van verzoening afgelegd. Daarmee is het oudste schisma, daterend uit de synode van Dordrecht (1618/19), niet beëindigd, al zijn deze verklaringen van verzoening en Verbondenheid natuurlijk wel een enorme stap vooruit vergeleken bij de onverzoenlijkheid uit 1619. De Dordtse leerregels die in die synode zijn vastgesteld, en sindsdien onderdeel uitmaken van de drie grondslagen (Formulieren van Enigheid – de andere twee zijn de geloofsbelijdenis en de Heidelbergse Cathechismus) – van de protestantse kerken in Nederland bleken onverenigbaar met de Vijf artikelen van de Remonstranten, die in hun kerk de grondslag vormen.

Ook veel van latere datum daterende schisma’s zijn in Dordrecht niet opgeheven al zijn in 2004 de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk gefuseerd tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) .

Toen ik omstreeks 1980 twee jaren belijdeniscathechisatie volgde en daarna belijdenis deed in wat toen nog de Hervormde Kerk was, zijn in mijn herinnering die Dordtse Leerregels en de Heidelbergse Catechismus nooit aan de orde gekomen, en in elk geval niet door mij bestudeerd. Als dat wel was gebeurd had ik waarschijnlijk nooit belijdenis gedaan, want ook toen al had ik een afkeer van dogmatiek, en overigens zou ik me waarschijnlijk helemaal niet met de inhoud van deze leerstukken hebben kunnen verenigen. Ik had al moeite genoeg met de geloofsbelijdenis, maar toen dominee Nico ter Linden zei dat je die ten dele metaforisch kon zien, en het bovendien minder moeilijk was als je die belijdenis gezamenlijk zingend zou afleggen, ben ik door de bocht gegaan. Dat heeft me een heerlijke tijd opgeleverd bij de Cantorij van de Westerkerk, maar na tien jaar heb ik de Kerk toch verlaten. Ik kon me niet verenigen met de pretentie van de Kerk – wij hebben de waarheid in pacht; in feite is ons geloof superieur aan alle andere – , en ook niet met de bewieroking van Israel. Kritiek op bepaalde aspecten van de Israëlische politiek werd binnen de Kerk niet geaccepteerd.

Alle Christelijke kerken, ook de Remonstrantse, de Lutherse en de Katholieke kerken zijn gebaseerd op een dogmatische leer. Het kenmerk van dogmatiek is dat onbewezen stellingen (geloofsartikelen) als absolute waarheid worden gerepresenteerd. Deze manier van denken heeft onze Westerse cultuur eeuwenlang gedomineerd en doordrenkt, en geleid tot grote conficten en geweld. Als je de waarheid in pacht hebt, kan er niet meer naar anderen, die een andere waarheid verkondigen, geluisterd worden, want dan voel je je door die andere waarheid bedreigd. Uiteindelijk kan de samenleving dan vervallen in vreemdelingenhaat, wreedheid, heksenverbrandingen, veroordeling van ketters, godsdienstoorlogen, en scheuringen binnen gemeenschappen en zelfs binnen families. We verloochenen dan enkele essentiële waarden, zoals verdraagzaamheid, respect en broeder/zusterschap. Het moet ons dus niet verbazen dat ook heden ten dage meningen als waarheden verkondigd worden, op twitter evengoed als in de politiek en de (medische) wetenschap. Het zit ingebakken in onze cultuur, en daarmee zelfs in onze genen.

Hiermee zal u dus duidelijk zijn geworden waarom ik zo’n moeite heb met dogmatisme en fundamentalisme. En waarom ik er naar streef te grote stelligheden in mijn denken uit te bannen, mijn ‘waarheden’ tussen haakjes te zetten en vooral te luisteren naar degene met wie ik het oneens ben. Een voor mij levensgrote opgave, die waarschijnlijk zal duren tot de dood er op volgt.

De Dordtse leeregels hebben nog een schadelijk effect gehad, maar daarover de volgende keer meer.

Een te lang blog over een persoonlijke ergernis.

1 reactie

In 2010 verscheen het boek Wij zijn ons brein van Dick Swaab, en dat baarde nogal opzien, onder meer omdat hij het bestaan van een vrije wil ontkende. Deze stelling werd sindsdien herhaaldelijk op logische en wetenschappelijke gronden weerlegd (onder meer door mij zonder het boek overigens gelezen te hebben). Niettemin blijft deze stelling van hem hardnekkig rondzingen. Dus toen ik dezer dagen het boek bij toeval (?) in handen kreeg dacht ik: ik moet het toch eens lezen. En dat heb ik intussen gedaan.

Het was een interessante ervaring. Mijn metafoor voor de hersenen als een ontvangsttoestel van non-lokaal bewustzijn bleek toch wel wat te simpel. Je kunt de hersenen beter vergelijken met een netwerk (bijvoorbeeld een zelflerende computer, of internet), of (Swaabs eigen metafoor) het geallieerde commandocentrum tijdens de tweede wereldoorlog. Maar ook die metaforen laten zien dat de hersenen temidden van alles ook te vergelijken zijn met een ontvangst- en weergavetoestel. Tegelijkertijd is het verbijsterend om te zien wat de hersenen allemaal kunnen zonder interventie van de geest, en ik begrijp goed hoe bestudering daarvan zowel de wetenschapper als de ontwikkelde leek in verwarring kan brengen.

Zolang Swaab zich beperkt tot zijn eigen vakgebied, hersenonderzoek, schrijft hij deskundig, informatief en onderhoudend, en met empathie voor patiënten met hersenletsel of -ziekte. Zo laat hij overtuigend zien dat geslachtelijk identificatie (lhbti) wortelt in de hersenen, en niet, zoals lang gedacht werd, in de opvoeding. Maar zodra hij zich buiten zijn eigen vakgebied begeeft – en dat doet hij herhaaldelijk – gaat hij volledig de mist in. Zo komt hij tot de volgende stellingen:

lichaamsbeweging is ongezond
de vrije wil bestaat niet
het bewustzijn zetelt in, en is beperkt tot, de hersenen
er bestaat geen hiernamaals
God bestaat ook niet, evenmin als een transcendente wereld
het geweten en moreel gedrag zijn uitsluitend biologisch (fysiek) gefundeerd, en worden verder bepaald door socialisatie
het volledige geheugen is opgeslagen in de hersenen
de evolutietheorie verklaart het scheppingsproces volledig (bij de argumentatie van deze stelling haalt hij de theorie van intelligent design en creationisme door elkaar)
synchroniciteit bestaat niet

enzovoorts en zo verder. Ieder weldenkend mens, en zeker iedere weldenkende wetenschapper kan je uitleggen dat je nooit kan bewijzen dat iets niet bestaat, en dat andere stellingen gebaseerd zijn op een onbewezen aanname (axioma). Voorts heeft Swaab op een aantal fundamentele vragen – het ontstaan van het leven, waar komt de stuwende kracht van de evolutie vandaan, de relatie tussen hersenprocessen en beleving – geen antwoord, maar pretendeert dat deze antwoorden uit de bestudering van de hersenen en de evolutie te herleiden zijn. Het is voor mij onbegrijpelijk hoe een intelligent mens als Swaab zo de plank mis kan slaan. Hij beschouwt zijn meningen als feiten, en past daarmee in de trend die we heden ten dage zien op Twitter en bij populistische partijen.

Het voert voor dit blog te ver om al deze stellingen te weerleggen. Ik heb dat eerder gedaan; zie mijn blogs van 8 en 16 juni 2016, 21 december 2017 en 21 juni 2018. Je zou dus zeggen: laat het toch rusten. Ik zou die oude koe dan ook niet meer uit de sloot hebben gehaald, ware het niet dat Swaab, door zijn arrogantie, de stelligheid waarmee hij zijn meningen als absolute waarheden poneert, en het dedain waarmee hij diegenen die een andere mening zijn toegedaan aanspreekt, grote schade aanricht. Gerenommeerde wetenschappers als Cees Dekker, Pim van Lommel, M. Behe, en A. van den Beukel worden als kleine jongens in de hoek gezet. Hun theorieën kun je net zo min objectief bewijzen als het materialisme van Swaab, maar ze gaan daar, voor zover ik kan nagaan, met aanzienlijk minder pretentie en meer prudentie mee om. En natuurlijk maken zij ook wel eens een denkfout. Swaab heeft een scherp oog voor de splinters in hun werk, maar de balken in zijn eigen oog ziet hij niet.

Wat heb ik toch een hekel aan dogmatiek, en aan mensen die hun eigen subjectieve meningen tot heilige waarheden verheffen. Ik vind dat dodelijk voor debat, communicatie en onderling begrip. Misschien heb ik er ook zo’n hekel aan omdat ik er zelf ook niet geheel vrij van ben, maar ik hoop dat dit in de loop van de jaren minder is geworden. Ik heb moeizaam moeten leren dat iedere ‘waarheid’ relatief en persoonlijk is, hooguit een aspect van de grotere Waarheid (als die er is) en altijd moet kunnen worden opgegeven als je je vrijheid van denken wilt behouden. Over dogmatiek in de Christelijke kerk een volgende keer.

Waarin een klein ding groot kan zijn. . . en een groot ding klein.

Geef een reactie

En niet het snijden doet zo’n pijn,
maar het afgesneden zijn.
(M. Vasalis)

Welke grote dingen in ons leven zijn eigenlijk klein, en welke kleine dingen zijn eigenlijk groot? Met deze vraag eindigde ik mijn vorige blog.

De Buddha zei dat de werkelijkheid een illusie is, Maya. Ik denk niet dat hij daarmee bedoelde dat er niet ‘echte’ dingen in de wereld zijn en gebeuren, maar dat we die, zolang we niet verlicht zijn, nooit rechtstreeks kunnen waarnemen. We kleuren de werkelijkheid in met onze vooropgezette beelden, en daarom is wat we waarnemen illusoir.

Veel dingen die we belangrijk achten in ons leven, grote dingen, zijn in feite klein. Mijn eigen dood bijvoorbeeld zal klein zijn, bijna banaal. De dood komt zo algemeen voor, dat het niets unieks heeft; het betekent niets in het licht van de eeuwigheid. Het is gewoon een incident van de wet dat het bestaan van alle materie, ook de levende materie, eindig is.

Andere dingen die voor vele mensen grote betekenis hebben zijn in feite ook klein. Vernedering bijvoorbeeld, of verraad. Geld (Geld macht nicht glücklich, aber es beruhigt kolossal), status, macht. Het verlies van je huis, je spullen. En misschien zelfs het verlies van geliefden (maar zie de dichtregel van M. Vasalis hierboven).

Wat zijn dan de grote dingen des levens, die vaak door sommige mensen als klein worden gezien? Een paar keer heb ik een openbaring gehad, die mij toegang gaf tot een dieper weten. Ik heb giften in de wereld meegekregen die ik zeer waardeer: veerkracht, moed (in sommige opzichten), het vermogen tot empathie en liefde, helderheid, intuïtieve vermogens, toegang tot mijn diepste geweten. Ik heb mijn bestemming in dit leven gevonden, evenals, tot twee keer toe, mijn levenspartner. Ik heb schoonheid ervaren. Ik ben gezond. Ik heb twee keer een dark night of the soul mogen beleven. Dat zijn voor mij de grote gebeurtenissen in mijn leven. (Het is nog niet eens een uitputtende opsomming)

Ziekte, verdriet, geweld, het collectieve uitsterven (zie mijn blog van 9 mei) – zijn dat grote of kleine gebeurtenissen? Of iets daar tussenin? Daar ben ik nog niet uit.

Ik denk dat het wel goed is om over deze zaken eens te reflecteren. Misschien komt u tot een heel andere conclusie dan ik. Maar in elk geval helpt deze reflectie ons om te relativeren* en wezenlijke prioriteiten te stellen, en niet van de kaart te raken door wat slechts een rimpeling is in de oceaan van het bestaan.

*) Zie Erik van Praag en Jan Paul van Soest: Het leven een spel, 2008

Een zinloze gebeurtenis. . . ?

Geef een reactie

In maart overleed Huib Winkel, maar dat hoorde ik pas maandag. Wie is Huib Winkel, vraagt u zich misschien af. Huib Winkel was de schipper en gastheer op de Dwaalgast, het schip waarmee hij met gasten over de wateren van Noord-Frankrijk voer. Wij zijn vorig jaar tien dagen met hem meegevaren. Toen we aankwamen kwam hij ons op de kade tegemoet en vergastte ons op een heerlijke lunch aan boord. Dat was typerend voor Huib.

Zijn plotseling overlijden (op 66-jarige leeftijd door een ongeluk in Wijk bij Duurstede, terwijl hij weer op weg was naar zijn geliefde Frankrijk) deed me meer dan ik zou verwachten. Hij was een vrolijke man, in de kracht van zijn leven, zat nog vol plannen, en had nog jarenlang veel mensen een heerlijke tijd kunnen bezorgen. Kortom een zinvol bestaan. Waarom hij, en bijvoorbeeld niet ik, die veel minder ‘impact’ heeft, om dat lelijke woord maar eens te gebruiken.

Deze gebeurtenis deed me denken aan de vraag: wat is nu eigenlijk belangrijk en niet belangrijk in mijn leven? En dat deed me weer denken aan een anekdote van Caroline Myss: Een man zit in ernstige geldnood, en dan komt er iemand aan de deur met een gift. De betrokkene mag kiezen welke gift hij wil hebben: wijsheid of € 100.000. Wat zou u kiezen? En als het niet € 100.000 was maar een miljoen?

Het interessante is dat ik, toen ik zo tegen mijn 44e levensjaar totaal blut was, waarschijnlijk de wijsheid zou hebben gekozen, en nu, nu ik het niet nodig heb, waarschijnlijk het geld! Je zou daar allerlei leuke dingen mee kunnen doen – met name anderen ondersteunen, terwijl ik zo arrogant ben om te denken dat ik al wijs genoeg ben. Hoe dan ook, wat zijn nu de echt belangrijke dingen in mijn en uw leven, en wat is eigenlijk onbelangrijk? Welke grote dingen zijn eigenlijk klein, en welke kleine dingen zijn eigenlijk groot (om opnieuw Caroline Myss te parafraseren)? Daarover een volgende keer.

Het grote sterven

Geef een reactie

Het zal u niet ontgaan zijn: het dramatische rapport van Ipbes, het VN platform voor biodiversiteit en ecosystemen, waarvan 130 landen lid zijn. Alle kranten en het NOS journaal openden er mee. De inhoud van het rapport was eigenlijk al in wijde kring bekend (zie bijvoorbeeld mijn blog van 11 april) maar wat wel interessant is, dat alle 130 landen de samenvatting van de wetenschappers unaniem hebben onderschreven. Het is trouwens een uniek teken van de globalisering, dat zoveel wetenschappers aan het rapport hebben meegewerkt, en er unaniem mee konden instemmen. Wat dat betreft lijkt het op de klimaat rapporten van het IPCC.

Ik ga op de inhoud van dit rapport hier niet verder in. Die kunt u overal vinden in de media en op internet. Wel kan ik vermelden dat de biodiversiteitsproblematiek nog ernstiger is dan de klimaat problematiek, want het probleem is complexer en veel moeilijker aan te pakken. Deze problematiek is voor het voorbestaan van de mensheid minstens zo bedreigend.

Om te voorkomen dat we hier een gevoel van uitzichtloosheid en machteloosheid aan overhouden wil ik dit blog besluiten met een zeer lang citaat van Paul Hawken. Daarmee gaat dit blog de normale lengte verre te boven, maar u hoeft het natuurlijk niet uit te lezen.

“Op de vraag of ik pessimistisch of optimistisch ben over de toekomst, is mijn antwoord altijd hetzelfde: als je naar de wetenschap kijkt over wat er op aarde gebeurt en niet pessimistisch bent, begrijp je er niets van. Maar als je de mensen ontmoet die werken om deze aarde en het leven van de armen te herstellen, en je bent niet optimistisch, heb je geen hart. Wat ik overal in de wereld zie, zijn gewone mensen die bereid zijn om de confrontatie aan te gaan met wanhoop, macht en onberekenbare kansen om een schijn van genade, gerechtigheid en schoonheid in deze wereld te herstellen. “(Paul Hawken)

Fragment uit Blessed Unrest: ‘Hoe de grootste sociale beweging in de geschiedenis ontstond en waarom niemand dat aan zag komen’, door Paul Hawken:

Ik geloof dat we deel uitmaken van een beweging die groter en dieper en breder is dan we zelf weten of kunnen weten.
Dit verschijnsel blijft in grote lijnen onder de radar van de media.
Deze beweging is geweldloos. Het is een beweging van onderop.
Er zijn geen legers en geen helikopters.
Er is geen centrale ideologie.
Een mannelijk gewerveld dier heeft niet de leiding.
De naamloze beweging is de meest diverse die de wereld ooit heeft gezien.
Het woord beweging, denk ik, is te klein om het te beschrijven.
Niemand begon dit wereldbeeld.
Niemand heeft er de leiding over.
Er is geen orthodoxie.
Het is een wereldwijde beweging, klasseloos, onuitblusbaar en onvermoeibaar.
Het gedeelde begrip ontstaat spontaan uit verschillende economische sectoren, culturen, regio’s en gemeenschappen.
De beweging groeit en verspreidt zich over de hele wereld, zonder uitzondering.
Ze heeft veel wortels, maar bovenal ligt haar oorsprong in: de inheemse cultuur, en in de milieu- en sociale rechtvaardigheidsbewegingen.
Deze drie gebieden breiden zich uit, groeien en zijn onderling verweven.
Dit gaat niet langer over hulpbronnen, deelbelangen of onrecht. Dit is in de grond een beweging voor burgerrechten en mensenrechten.
Een beweging voor democratie.
Het is de wereld van morgen.
We weten niet hoe groot deze beweging is.
Het kunnen 250.000 groepen zijn. Het kunnen 500.000 groepen zijn.
De beweging wordt gekenmerkt door verwantschap, gemeenschap en symbiose.
Het is Pachamama (zie de afbeelding hieronder). Het is Gaia zelf, die roept: ‘Wakker worden!’
Het is zo nieuw dat we het niet herkennen.
We zijn bekend met legers en oorlogen, en regeringen, en kerken en religies.
Maar er is geen precedent voor wat we aan het doen zijn.
Wat je aan het creëren bent, is volkomen onbekend.
Het is overal.
Er is geen centrum.
Er is geen woordvoerder.
Het is in elk land en elke stad op aarde.
Het zit in elke stam, elk ras, elke cultuur en elke etnische groep in de wereld.
Dit is de eerste keer op aarde dat een krachtige, niet-ideologische beweging is ontstaan.
Gedurende de 20e eeuw werden grote ideologieën vereerd, zoals godsdiensten.
Ze domineerden onze overtuigingen.
Ze domineerden ons met socialisme, kapitalisme en communisme. In de woorden van Ed Hunt: “Ideologieën bestormden de aarde, gekleed in harnas. Ze vochten voor de beheersing van onze geest en de landen, en het was niet aangenaam. Ons werd verteld dat redding zou worden gevonden in de heerschappij van één enkel systeem.”
Maar redding zal worden gevonden in diversiteit.
We weten dat als biologen.
We weten dat als de scheppers van gemeenschappen.
We weten dat als ecologen.
Deze beweging is de immuunreactie van de mensheid om weerstand te bieden aan en het genezen van politieke ziekten, economische infecties en ecologische corruptie, veroorzaakt door ideologieën. Dus het is aan ons om te beslissen. Hoe zullen we zijn? Wie zullen we zijn? Dit is wat we aan het bouwen zijn: het vermogen om te reageren. Het gaat over mogelijkheden en oplossingen. De mensheid weet wat te doen.

Pachamama, Moeder aarde, zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Pachamama

Ssst. . .

Geef een reactie

Zaterdag houden we weer twee minuten stilte. Maar in ons hoofd is het dan niet echt stil, want we denken aan de slachtoffers van oorlog en geweld. Maar als je op de Dam staat, of elders in een menigte gedurende die twee minuten, kan de stilte je ineens overvallen. Je denkt dan niet meer aan de slachtoffers, maar het wordt stil in je hoofd.

Je bent niet afhankelijk van zo’n moment van stilte buiten jezelf om die stilte in je hoofd te bereiken. Dat is met enige oefening zelfs vrij gemakkelijk te realiseren. Je begint met aandachtig luisteren, eerst na de geluiden buiten jou, en dan naar de geluiden in je lichaam (ademhaling, misschien wat gerommel in je maag, oorsuizen, en zo meer). Dan stel je je voor dat achter die geluiden de stilte bestaat, en concentreer je je aandacht daarop. Als je geluk hebt kun je die stilte dan, ondanks het doorgaan van de geluiden, direct ervaren. En als dat niet meteen de eerste keer lukt, dan lukt het zeker na een aantal keren oefenen. Dat is in feite de essentie van meditatie. (Terzijde: het kan ook met leegte, door je te concentreren op de leegte achter de fysieke wereld). Uiteindelijk kan je die innerlijke stilte zelfs ervaren in een luidruchtige of drukke omgeving – als je er maar aandacht voor hebt.

Over stilte zijn honderden boeken geschreven die allemaal als strekking hebben hoe belangrijk het is om af en toe stil te staan en stilte te ervaren. Anne en ik lezen momenteel gezamenlijk zo’n boek. Het beveelt aan om in je huis een plek te creëren die speciaal aan stilte is gewijd, en waar je regelmatig naar toe gaat om stilte te ervaren. Hoewel we een ruim huis hebben, bleek het echter in ons geval nog niet zo makkelijk zo’n plek te realiseren. Maar dat hoeft ook niet. Wij mediteren gewoon midden in de huiskamer, en scheppen daar de momenten van stilte.

Of het nu daardoor komt, of doordat ons huis rustig is gelegen, of omdat we op water uitkijken, of omdat we een mooi terras hebben met daarop veel groen en bloemen, of omdat we ons huis ingericht hebben met aandacht voor feng shui, het viel me een dezer dagen op dat er in ons huis een sfeer van stilte hangt, als een soort achtergond van onze dagelijkse activiteiten. Het kan natuurlijk verbeelding zijn, maar zo voelt het niet. Ik denk dat ik me mede daardoor zo geworteld en thuis voel in mijn woning, en die plek zie als een bron van kracht, waardoor ik niet alleen méér van het leven kan genieten, maar ook de onaangename kanten van de buitenwereld beter kan verdragen. Ik gun iedereen die ervaring, en ik denk dat het altijd mogelijk is om als je alleen woont, of in een (relatief) harmonieuze familie die goed met eventuele spanningen kan omgaan, die ervaring te manifesteren. Dat zal je in balans brengen, je effectiever maken en je bent beter bestand tegen tegenslagen.

IJhaven, zonsopgang, uitzicht vanuit onze woning

Een groene revolutie. . . ? Ik dacht het niet.

1 reactie

Sinds 1959 is het Nederlandse Ministerie van Landbouw beheerd door CDA politici. Uitzonderingen zijn de Paarse kabinetten Kok I en II, toen de VVD (I) en D66 (II) het ministerie beheerden. In het kabinet Rutte II was er geen ministerie van Landbouw, maar viel landbouw onder Economische Zaken (Minister Kamp, eveneens CDA). Het hoeft derhalve geen verbazing te wekken dat er aan de verduurzaming van de landbouw (veeteelt en akkerbouw) vrijwel niets is gedaan, en wat er wel is gebeurd is het resultaat van het initiatief van een relatief kleine groep van individuele boeren.

Ook in Europa komt de verduurzaming van de landbouw achteraan. Het budget voor het Europese landbouwbeleid (GLB) is voor de nieuwe begrotingsperiode 365 miljard euro. Ter vergelijking: het EU-fond LIFE, gericht op natuur en milieu moet het in diezelfde periode doen met 1,8 miljard. Nu werd en wordt het GLB opgetuigd met mooie groene doelstellingen, maar de uitwerking daarvan wordt overgelaten aan de lidstaten – er is nauwelijks dwingende Europese regelgeving. De Europese rekenkamer heeft in 2008 en opnieuw in 2017 vastgesteld dat daar in de praktijk weinig of niets van terecht komt. De belangen van de traditionele landbouw zijn te groot en te goed georganiseerd; alles verzandt in betekenisloze compromissen (C), doormodderen (D) en afhouden (A). Vandaar de naam CDA. Al moet voor de volledigheid vermeld worden dat enige reductie van de CO2 emissies de laatste twee jaar wel heeft plaats gehad. Maar de landbouw blijft ook in 2020 nog 14 % van de CO2 uitstoot veroorzaken. Erger is dat de landbouw een substantiële bijdrage levert tot het uitsterven van insecten en weidevogels – zie mijn blog van twee weken geleden. (Eerlijkheidshalve moet natuurlijk wel in beschouwing worden genomen, dat de drijvende kracht achter de landbouw de consument is, die goedkoop voedsel, waaronder vlees blijft eisen. Daarom is juist een krachtig overheidsbeleid nodig).

Het CDA moddert natuurlijk niet alleen maar door op het gebied van de landbouw. Daarom werd gisteren mijn hoop gewekt toen ik uit Trouw vernam dat vooraanstaande CDA-ers een manifest hadden gepubliceerd, waarin ze oproepen tot een krachtiger CDA-geluid en -beleid. Ik heb het manifest intussen gelezen, maar het viel me bitter tegen. Veel mooie woorden, maar zeer weinig concrete voorstellen. Het behandelt zeven beleidsterreinen, maar landbouw (en onderwijs) zijn daar niet bij.

Ik hoor via een directe bron dat minister Schouten (CU) een verademing is na alle stagnatie op het ministerie van landbouw, en dat ze van goede wil is en uitstekende ideeën heeft. Je moet echter van goede huize komen om het landbouwblok te doorbreken, of op zijn minst mee te krijgen. Niet alleen in Nederland, maar ook in Europa. Ze zal dat niet alleen voor elkaar kunnen krijgen; ze heeft brede politieke en maatschappelijke ondersteuning nodig.

Een landbouwrevolutie is eerder bewerkstelligd door Eurocommissaris Mansholt, waar we de huidige efficiëntie van de landbouw aan te danken hebben. Het kan dus wel. Helaas had zijn beleid een aantal ongunstige neveneffecten, zoals Mansholt achteraf ook zelf constateerde. Ik hoop dat het minister Schouten beter vergaat, en dat ze achteraf geen spijt zal hebben van wat ze heeft gedaan of nagelaten. En wij . . . op zijn minst kunnen we ons consumptiegedrag aanpassen, en onze bereidheid tot uiting brengen om meer voor ons voedsel te betalen.

De feiten in dit blog ontleen ik aan een artikel in de Groene Amsterdammer van 28 februari.

Send in the clowns.

Geef een reactie

Denkend aan de dood kan ik niet slapen,
En niet slapend denk ik aan de dood,
J.C.Bloem

Een aangetrouwde oom van mij, Hein Vrind, werd in 1942 als gijzelaar door de Duitsers geëxecuteerd. Hij was in de gelegenheid een afscheidsbrief aan zijn vrouw te schrijven, en daarin schreef hij : “binnenkort zal ik het weten.” Hij vroeg zich af of er een leven na de dood zou zijn, en zo ja, hoe dat er dan uit zou zien. *)

Uiteraard was zijn uitspraak een vergissing. Want als het zo zou zijn dat er na de dood niets zou zijn, dan zou je dat ook niet kunnen weten. Maar het mysterie van een eventueel leven na de dood houdt velen van ons ons wel bezig. Talloze filosofen, geleerden, theologen en spiritueel meesters hebben zich daar al eeuwen lang het hoofd over gebroken. Sommigen menen het antwoord gevonden te hebben, maar aangezien die antwoorden (aanzienlijk) van elkaar verschillen, moeten we toch zeggen dat we het niet weten. Maar het is wel leuk om er eens over te speculeren. Laat ik eens wat mogelijkheden noemen.

Er is niets na de dood. Sterven is dan als in slaap vallen, want in het eerste deel van onze slaap dromen we als regel niet. We hebben allemaal duizenden keren een bijna doodservaring gehad. Doodgaan betekent dan niet alleen het einde van ons lichaam, maar ook van onze geest.
Het kan ook zijn dat ons bewustzijn ons sterven overleeft, maar ons ik-bewustzijn niet. Dat wil dus zeggen dat onze uniciteit en onze individualiteit dan verloren gaan. Zoals de atomen van ons lichaam wel voortleven, maar ons lichaam uit elkaar valt, zo kan het ook zijn dat ons bewustzijn opgaat in een ongedifferentieerde oersoep van bewustzijn, of, zoals Hein Vrind schreef in bovenstaande brief, “dat het wordt opgenomen in de grote levensstroom van heel de natuur.” Dit is de visie van de advaita vedanta (non-dualisme), een stroming binnen het hindoeïsme. Aadt Jonker heeft hier een mooie metafoor voor bedacht: “Ik ben de zee” zei de golf, en vloeide weg en was de zee.**) Ik kan me overigens weinig voorstellen bij een bewustzijn zonder identiteit (ik-bewustzijn).
Een derde mogelijkheid is dat onze individualiteit, onze ‘ziel’ of ons ik-bewustzijn na het sterven wel voortleeft. Voor deze mogelijkheid vinden we aanwijzingen in het spiritisme en de bijna-dood-ervaringen. Vooral verslagen van hen die dat laatste hebben meegemaakt klinken soms zeer overtuigend, maar blijven voor hen die deze ervaringen niet hadden toch iets van ‘horen zeggen’. Deze mogelijkheid van voortleven roept een nieuwe vraag op: waar gaan we dan heen? Ook daarop zijn talloze antwoorden gegeven: naar een louterings- of overgangs-domein (een bardo), naar een speciaal ‘gebied’ binnen de onzichtbare werelden, naar andere werelden (Urantia boek), het hiernamaals, naar een volgend leven (reïncarnatie), enfin, de mogelijkheden zijn eindeloos.

Kortom, zoals ik al zei, we weten het niet. Er zijn vele mogelijkheden, en misschien is het wel zo dat we onze eigen mogelijkheid kunnen kiezen. We weten niet of de dood kan overwonnen worden, zoals de christelijke leer ons leert. Maar als je niet in een hel gelooft, is geen van de mogelijkheden bedreigend. Het opzien tegen de dood is dus niet nodig, en waarschijnlijk meer een angst voor het onbekende. Sterven doen we allemaal en is dus eigenlijk iets heel gewoons (maar tegelijkertijd een enigma). Ik stel daarom voor om er met lichtheid en humor over te praten (evenals over dat andere dat zo gewoon is en tegelijkertijd mysterieus: liefde). Overigens geldt dat met name voor de natuurlijke eigen dood. Een vroegtijdige dood, en zeker een dood door geweld is een ander verhaal. En de dood van onze geliefden kan heel hard zijn – maar daarbij gaat het eigenlijk niet om de dood als zodanig maar om het definitieve afscheid.

Ook kun je opzien tegen wat er aan de dood vooraf kan gaan, zoals een nare ziekte, pijn, aftakeling of het afscheid van je dierbaren. Ook is een biologisch gefundeerde angstreactie op een acute bedreiging (zoals een kruisiging!) heel natuurlijk. Maar afgezien daarvan: Neem het niet zo zwaar. Ernst kan heel goed samengaan met lichtheid. Send in the clowns.***)

Tot zover mijn veel te lange blog in deze stille week, mede ter nagedachtenis aan Barbara Marx Hubbard, futuroloog en inspirerend leermeester (overleden op 10 april j.l.). Vooruitlopend op het komend weekend wens ik u al vast een vrolijk Pasen.

*) Deze brief is in mijn bezit. Wie geïnteresseerd is in een kopie, moet me even mailen.

**) Aadt Jonker, Ik ben de zee. . . Gopher Publishers, 2004

***) Dit wonderschone lied uit de musical A little night music, gecomponeerd door Stephen Sondheim, vindt u op You tube in vele versies. Die van Judy Dench vind ik de meest ontroerende.

Het afscheid van de Oude Dame.

Geef een reactie

Ik heb twee favoriete ijswinkels in de wereld: Garrone in Haarlem, en Berthillon in Parijs. Maar Berthillon ligt op Île St. Louis achter de nu gedeeltelijk verwoeste Notre Dame. Ik weet niet of ik nu nog zo veel zin heb om daar heen te gaan. Parijs is nu überhaupt een minder aantrekkelijke vakantiebestemming geworden. ik besef natuurlijk wel dat je na een paar dagen elders in Parijs weinig van de verwoesting zult merken. Place des Vosgues, Montmartre, zelfs het dichtbijgelegen Saint Germain zullen er bij liggen als vanouds. Ook de Eiffeltoren en de Arc de Triomph, het Louvre, en zo veel meer is nog aanwezig. Maar Île de la Cité ligt toch wel zo centraal dat het moeilijk zal worden de geruïneerde kerk te vermijden als je in Parijs bent.

Ik heb me afgevraagd waarom de brand en gedeeltelijke verwoesting mij en vele anderen zo veel doet – met name ook niet-Fransen. Je zou het kunnen vergelijken met een verwoestende brand in het Paleis op de Dam, of de rotskoepel in Jeruzalem. Maar toch – het is maar materie; het zijn maar stenen. Maar natuurijk niet zomaar stenen. Er is veel emotie in geïnvesteerd – in dit geval niet alleen door de gelovigen, maar ook door allen die er geschiedenis hebben geschreven en de miljoenen toeristen die hebben genoten van haar schoonheid, en vol bewondering tot zich hebben laten doordringen wat creativiteit, vakmanschap en vernuft vermag. En daarbij: het was natuurlijk een iconisch gebouw met een spirituele betekenis. Niet alleen de oude dame, maar mijn geliefde Parijs als geheel is gewond.

Het confronteert me met hoe gehecht ik nog ben aan deze wereld. Ik had later deze week willen schrijven over de dood – een geschikt thema voor de stille week, en misschien doe ik dat alsnog – maar schrijven over deze gebeurtenis ging even voor. We zijn niet alleen gehecht aan onze eigen bezittingen, maar kennelijk ook aan veel in de wereld om ons heen; niet alleen de natuur, maar ook de kunst en architectuur die door de groten onder ons is geschapen. Doodgaan is het ultieme afscheid daarvan (en van de geliefden om ons heen) – daarom is het ook zo pijnlijk. ‘Partir c’est mourir un peu’, maar omgekeerd is ‘mourir’ het absolute ‘partir’.

Ik denk dat daarom dat een verlies als dat van de Notre Dame – zij zal misschien weer worden opgebouwd, maar dat zal decennia in beslag nemen. Velen zullen het resultaat daarvan niet meer beleven, en intussen geconfronteerd worden met de ruïne – ons confronteert met het uiteindelijke verlies, dat we allemaal zullen meemaken. Het zou kunnen zijn dat het ons daarom zo diep beroert. In elk geval geldt dat voor mij.