Tag archieven: eerbied

Elite

In mijn werkzame leven heb ik me veel bezig gehouden met het thema leiderschap. Daarbij lag het accent op leiderschap aan teams en organisaties. En op de kwalificaties waaraan iemand zou moeten voldoen om een gewaardeerd en effectief leider te zijn. In dit blog wil ik echter aandacht besteden aan het leiderschap dat een samenleving nodig heeft.

De samenleving heeft behoefte aan een leiderschap dat verbindend is, perspectief biedt, en bovenal de wezenlijke waarden belichaamt die het fundament vormen van een humane en vreedzame samenleving. Een samenleving en cultuur bovendien die niet het gevaar lopen binnen afzienbare tijd ten onder te gaan. Met een wat ouderwets woord zou je dat een beschaafde samenleving kunnen noemen.

Van politici en bedrijfsleiders valt dat leiderschap niet te verwachten, al zijn er enkele uitzonderingen te noemen. In het algemeen echter zijn ze te veel gericht op macht, eigenbelang en winst en succes op korte termijn. Evenmin valt dit leiderschap te verwachten van de superrijken, ook al zijn er hier eveneens uitzonderingen. Dit soort leiderschap moet komen van filosofen, kunstenaars, enkele weldenkende wetenschappers, leiders van protestbewegingen, enzovoort. Dat is wat ik de werkelijke elite noem. Dit is een belast woord, want we houden niet zo van elites. Maar dat komt omdat we elite associëren met mensen met formele macht en geld. Maar ik denk bij elite aan intellectuelen in de brede zin des woords. In het verleden waren dat mensen als Socrates, Erasmus, Dante, Spinoza, Goethe, Kant, Thomas Mann, Hannah Arendt.

Desmond Tutu †, het geweten van Zuid-Afrika

En vandaag de dag denk ik aan mensen als Alex Brenninkmeijer, Hans Achterhuis, Daan Roovers, Herman Tjeenk Willink. Het is opvallend dat geen van deze personen een functie hebben geambieerd of vervuld als politicus of bedrijfsleider. Zij zijn de geestelijke leiders, ogenschijnlijk fungerend op het tweede plan.

En wat zijn dan de waarden die deze elite zou moeten belichamen? Ik denk dat de volgende twee waarden essentieel zijn: eerbied voor het leven (alle leven) en (zoeken naar) waarheid (in onszelf en in de buitenwereld). Allerlei andere waarden zijn daar uit af te leiden: rechtvaardigheid, duurzaamheid, tolerantie, enz. Onze elite zouden die waarden niet alleen moeten onderschrijven maar het ook als hun taak moeten zien die uit te dragen in het publieke domein, onder andere door openbaar debat. Daarbij spelen de media een belangrijke rol (In Duitsland zijn er vaak urenlange debatten op de televisiezenders, die vaak nog heel goed bekeken worden. Vergelijk dat maar eens met de 10 minuten vluggertjes op de Nederlandse tv). De vraag die daarbij rijst is natuurlijk: hoe bereik je dat deel van de bevolking dat voornamelijk gericht is op instant bevrediging, consumptie en verslaafd is aan de smartphone? En welke rol kunnen wij daarbij spelen? Daarover in het volgende blog.

Ik maak er graag gebruik van, maar betaal er – uiteraard – niet aan mee.

Gerrit Zalm vorige week donderdag: Wij zijn niet betrokken bij de Panamapapers. Trouw op maandag: ABN/Amro biedt als enige Nederlandse bank ‘nominee shareholdership’ aan, hetgeen het je mogelijk maakt anoniem vennootschappen in Panama of elders onder te brengen.

Wat ik het meest schokkende vind aan de Panamapapers is de omvang ervan – het totale bedrag van belastingontwijking in 2012 betreft ongeveer  ca. $ 30.000 miljard, dat is $ 30.000.000.000.000,- ; een bedrag dat we ons in feite niet kunnen voorstellen.  Mossack Fonseca is alleen maar het topje van de ijsberg –  en de, althans voor wat betreft Nederland betreft, legaliteit ervan (afgezien natuurlijk van het verzwijgen van vermogens en inkomens voor de fiscus).

Afgezien van enkele criminele acties (corruptie, witwassen en fraude), en een aantal leugens (zie boven; is liegen onwettig?) zijn de meeste mensen die de Panamaconstructies mogelijk maken: de ceo’s en cfo’s van multinationals, de managers en eigenaren van kleinere bedrijven, de  vermogensbezitters, de aandeelhouders en de tienduizenden professionals die hieraan medewerking verlenen, geen misdadigers, althans niet in de zin der wet. Het zijn gewone mensen zoals u en ik. Ze zijn niet immoreel, wel amoreel: ze blokkeren gewoon  hun ethisch bewustzijn (zie ook Dit kan niet waar zijn van Joris Luyendijk en zijn artikel in Trouw van Maandag). Ze maken graag gebruik van onze schitterende infrastructuur, van ons onderwijs, van onze beschermde natuur, van de nog te nemen maatregelen tegen klimaatverandering, enzovoort, maar willen daar niet voor betalen. Belasting betalen is voor de dommen.

ANP-43805786_0-220x140

Het gebeurt dus op zeer grote schaal met alle institutionele en economische gevolgen van dien. Het levert ons een onnoemelijke schade op, economisch en moreel. Voor de betrokkenen is de prijs die ze betalen: ontkenning van hun verantwoordelijkheid en geweten. Dat kost veel energie en verlies aan zelfrespect, hoewel ook het bewustzijn daarvan  onderdrukt kan worden tot de dood er op volgt.

Voor dit collectief verlaagde bewustzijn bepalen we ook op andere terreinen een grote prijs. Je kunt niet amoreel zijn op één terrein, en respect en mededogen toelaten op andere terreinen. Een amoreel bewustzijn maakt iemand ook ongevoelig voor grote maatschappelijke vraagstukken, zoals het klimaatprobleem en het vluchtelingenprobleem. Voor beide is ook veel geld nodig, dat we als samenleving makkelijk zouden kunnen opbrengen . . . als iedereen zijn aandeel in de belastingen betaalt, en als we in meerderheid eerbied voor onze naasten en voor de planeet stellen boven onze materiële (schijn)behoeften.

Zowel voor ons als samenleving als voor alle direct betrokkenen mag je hopen op een wake-up call bij velen, velen van de betrokkenen. Zoals bijvoorbeeld door Joris Luyendijk beschreven in het bovengenoemde artikel in Trouw. Citaat:

In deze context wordt moraal een lifestyle-optie. Een van de meest interessante interviews was met iemand die financiële instrumenten bouwde ter ontwijking van belastingen. Zeker een decennium lang had deze zogeheten ‘struturer’ een miljoen per jaar verdiend. Recent was hij gestopt en ik vroeg waarom. “Je verkoopt je ziel aan de duivel,’ zei hij. “Ik verkocht mijn ziel voor wereldlijke rijkdom. Een tijdje voelde dat goed, toen niet meer. Vanwaar die omslag? Je moet iedere ochtend in de spiegel kijken. Ik stelde me voor hoe in de toekomst een zoon of dochter zou vragen: ‘Papa, wat doe jij voor werk?’ Wat kon ik dan zeggen?”

Boos!

Dezer dagen werd ik weer eens geconfronteerd met iemand die hardnekkig alle geestelijke activiteit verklaarde uit hersenactiviteit. U  kent dat wel: vrije wil bestaat niet, bewustzijn bestaat niet, het denken, voelen, ervaren vindt plaats in de hersenen; alleen dat wat zintuigelijk waar te nemen en te meten is bestaat, enzovoort en zo verder. Als u het zo ziet staan klinkt het nogal extreem en dwaas, maar ik zou niet graag het aantal natuurwetenschappers en medici, en ook overigens weldenkende burgers, de kost geven die dit werkelijk geloven. Ik druk me verkeerd uit: die dit absoluut zeker weten. Alle wetenschap die zich met niet-materiële verschijnselen bezig houdt (zoals bijvoorbeeld de studie van P. van Lommel naar bijna doodservaringen, de acupunctuur of bepaalde gebieden uit de kwantummechanica) wordt door hen als niet relevant ter zijde geschoven. Ik ga die onzin in dit blog niet weerleggen, dat kunt u zelf wel (maar anders verwijs ik u naar hoofdstuk 3 van mijn boek ”Voor niets gaat de zon op . . . ‘). Waar ik het in dit blog over wil hebben is waarom dit verontwaardiging, ja zelfs woede, bij me opwekt, en waarom diegenen die dat beweren er zo hardnekkig aan vasthouden en ongevoelig zijn voor tegenargumenten. (Overigens blijk ik niet de enige te zijn die hier boos over wordt bleek me in een gesprek met een bankier).

Eerst wat mijn eigen gevoelens betreft. In de eerste plaats zijn dit soort beweringen denk ik een belediging voor mijn intelligentie; ze houden een zeker dedain in voor wie er anders over denkt. Éen voorbeeld: een zin als “het denken vindt plaats in de hersenen” slaat natuurlijk nergens op. In de hersenen vinden alleen maar chemische, elektrische en magnetische processen plaats, parallel aan het denken. Hoe de verbinding met de ervaring van denken tot stand komt is een onbegrepen mysterie.

In de tweede plaats denk ik dat dergelijke opvattingen maatschappelijk schadelijk zijn. Het opvatten van de wereld als een louter materiële werkelijkheid belemmert de spirituele bewustwording. En spirituele bewustwording is wat we in deze ontkerstende en geseculariseerde samenleving hard nodig hebben als bron voor een collectief handelen dat is gebaseerd op de waarden van ontzag en eerbied voor het leven, verwondering, respect voor de ander, broederschap/zusterschap en openheid van geest. Het ontmoedigt de gedachte dat we alles en iedereen kunnen controleren en manipuleren.

37766_struis3Mijn reactie doet me denken aan mijn  reactie op zogenaamde ‘experts’ die, – zelfs vandaag de dag nog! – ontkennen dat er zoiets is als ‘global warming – en, zoals de Nederlandse regering (en volgens Trouw van dinsdag 80 % van de Nederlandse bevolking)  de urgentie van dit probleem niet willen zien. Hoe geborneerd kun je zijn!

Zoals Robert Long al zong: het is allemaal angst. Dat valt bij het minder ontwikkelde deel van onze broeders en zusters nog wel te begrijpen en ook te billijken, maar dat een groot deel van onze zogenaamde elite het zo grondig laat afweten stemt treurig. Ik denk dat het in feite angst is die veel van onze ‘opinion leaders’ zo doet vasthouden aan evident niet kloppende denkbeelden. Waardoor ze niet het spirituele en wijze leiderschap kunnen uitoefenen, waaraan onze maatschappij zo dringend behoefte heeft.

Laat nog steeds de vraag open, waarom ik hier steeds maar weer zo ‘upset’ van word. Kan ik het niet van me laten afglijden? Kennelijk niet. Ik gaf hierboven daarvoor wat redenen, maar daarmee ben ik er nog niet uit. Het zelfonderzoek gaat door.

 

Het groeidossier, deel 10. Crash of zachte landing?

Dezer dagen kwam ik een artikel tegen van Miriam de Rijk in De Groene Amsterdammer (19 november j.l.) waarin ze het failliet van het huidige werkloosheidsbeleid van de overheid aantoont. Ze noemt daarentegen twee maatregelen die aanzienlijk effectiever zouden zijn. Een daarvan (arbeidstijdverkorting) heb ik in het vijfde deel van deze serie genoemd, maar een ander heb ik daar totaal over het hoofd gezien. Het is het scheppen van overheidsbanen of gesubsidieerde banen in de sectoren waarin op een heel onprettige manier bezuinigd is: zorg, onderwijs, sociale dienstverlening, cultuur, onderhoud aan de infrastructuur. Dit kan geschieden zonder toename van het overheidstekort, namelijk door de belastingen te verhogen (direct en indirect – met name inkomstenbelasting en ecotax) of niet te verlagen.  Het argument dat dit de groei zou afremmen is – helaas – ten dele onjuist, want wat er door belastingheffing aan consumptiekracht  afgaat komt er weer bij door de toenemende bestedingsmogelijkheden van de overheid en de nieuwe werkenden. Onderzoek wijst uit dat minstens 60% van de bevolking onder deze voorwaarden niet tegen een belastingverhoging is. Lees het boek van Miriam de Rijk, dat net is uitgekomen (51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie).

Zo langzamerhand kom ik aan het einde van deze serie over economische groei. Maar voor dat ik tot een conclusie kom wil ik eerst nog ingaan op twee aspecten van de eerbied waarover ik het in het vorige blog heb gehad. Te weten: Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste en Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.

Om met het laatste te beginnen: dat is de basis van compassie: medeleven met onze medemensen. Zonder compassie kan de ideale samenleving, waar ik het vorige keer over had, niet tot stand komen. Compassie vloeit voort uit het oude Christelijke ideaal van naastenliefde: niet alleen je naaste maar ook je vijanden liefhebben. Maar helaas is liefde niet iets waartoe je zonder meer kunt besluiten. Liefde valt echter wel te leren. Je kunt oefenen op jezelf, te beginnen met die dingen van jezelf te omarmen waar je eigenlijk niet blij mee bent. Zoals een liefhebbende ouder van zijn of haar kind kan houden, ook al doet het iets of heeft het eigenschappen waar die ouder moeite mee heeft. Ook kun je liefde oefenen door solidariteit en dienstbaarheid. In mijn boek ‘Op weg naar jezelf . . .’ ga ik hier verder op in. Het is waard er voor te gaan, want zoals Krishnamurti zegt: “Als u geen liefde bezit – niet in kleine druppels maar in overvloed – als u er niet vol van bent – dan zal er onheil over de wereld komen.” Dat zien we al gebeuren.

Dan iets over Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste. Met de secularisering van onze samenleving  zijn wij mensen verweesd geworden. De instituties uit het tijdperk van de verzuiling hebben aan belang ingeboet. We voelen ons niet meer veilig en geborgen. Onze zekerheden zijn weggevallen en twijfel aan alles is de norm geworden. Dat heeft een grote vrijheid geschapen, maar de prijs daarvoor is angst en een extreme behoefte aan veiligheid. Met het verdwijnen van het geloof is de onzekerheid over wat er na onze dood gaat gebeuren, en daarmee de angst voor de dood, toegenomen. Als reactie daarop hechten velen van onze broeders en zusters aan hun materiële bezit, of zoeken hun heil bij populistische volksmenners die schijnzekerheden prediken, of bij fundamentalisme en extremisme.

Onder deze condities is het bijzonder moeilijk voor politieke partijen en hun politici om andere doelen dan economische groei centraal te stellen. Wat we als samenleving nodig hebben is wijsheid en een nieuwe spiritualiteit: spirituele ontwikkeling in plaats van materiële groei van de welvaart. Gelukkig zijn er in toenemende mate mogelijkheden voor spirituele ontwikkeling voorhanden. Ik denk aan de vele Oosters geïnspireerde trainingen en cursussen (yoga, tai chi, meditatie), aan evangelische geloofsgemeenschappen en aan de transpersoonlijke psychologie. Het taboe op spreken over BDE’s (Bijna Doods Ervaringen) neemt af, mede dankzij het werk van Pim van Lommel. “There are more things between heaven and earth, Horatio, than are dreamt of in your philosophy” (Shakespeare, Hamlet). Vele boeken en films getuigen daarvan. Tegelijkertijd is er een grote weerstand vanuit sceptische hoek tegen alles wat je niet zintuigelijk kunt waarnemen en meten.

Landing-plane-1Zonder spirituele verdieping zal er van vrijwillige vermindering van de op het BBP gebaseerde groei weinig terecht komen. Dan zullen we ingehaald worden door de ontwikkelingen vanuit de buitenwereld, en zal de economie crashen en kunnen we een zachte landing vergeten. We zullen zien, maar wanneer?

 

 

 

 

Het groeidossier, deel 9. Ons morele failliet.

Doordat de Westerse landen economische groei al eeuwen lang als centrale doelstelling van hun beleid hebben vastgesteld, hebben we onze morele geloofwaardigheid in de wereld volledig verloren. Eerst hebben we als kolonisators steun verleend aan slavernij en vele landen uitgebuit. Die uitbuiting is doorgegaan na de dekolonisatie. We nemen (te) goedkoop grondstoffen en landbouwproducten af, en verhinderen zodoende de innovatie en de optimale ontwikkeling van de lokale economieën. Uit eigenbelang (van landen, maar ook van individuen) laten we al dan niet foute multinationals ons de wet voorschrijven, en pappen we aan met misdadige regimes. Anti-terreur expert Peter Knooke stelt vast dat de gemiddelde burger in de niet Westerse wereld ons haat, niet alleen om wat we hen nu aandoen, maar ook vooral om wat we hun vereerde ouders en voorouders hebben aangedaan. Zie: https://www.knack.be/nieuws/wereld/terrorisme-expert-knoope-een-groot-deel-van-de-wereld-haat-ons/article-normal-624191.html. Een uitstekende voedingsbodem voor terrorisme.

Naar aanleiding van de gebeurtenissen in Parijs heb ik eerst maar eens even gezwegen. Er werd zoveel gezegd, dat temidden van deze brei van woorden mijn geluid volstrekt irrelevant zou zijn geweest. In die brei heb ik een opmerkelijk geluid gehoord, van Paul Scheffer in Buitenhof (15 november): Waarom bestrijden we wel IS, maar laten we Assad zijn gang gaan, en overwegen we zelfs hem te steunen? We willen dusdoende de duivel met Beëlzebub uitdrijven. Zolang we dat doen zijn alle geluiden als: we zullen de terreur moeten bestrijden door onze waarden en idealen daartegenover te stellen, wat mij betreft hypocriet. En wij maar denken dat de wereldburgers dat niet  door hebben. (Het feit dat de vluchtelingen massaal hierheen komen heeft niets te maken met hun waarden, maar met hun begrijpelijk verlangen naar veiligheid en welzijn). Binnen ons land hebben we in moreel opzicht de zaken redelijk voor elkaar, maar als land handelen we beslist immoreel.

moreel_failliete_t_shirt-r32e86b99602d415eb929cce632de14f5_jf4s8_324

Als we onze morele geloofwaardigheid zouden willen herstellen zullen we een volstrekt nieuwe economische en buitenlandse politiek moeten ontwikkelen, waarbij we niet rijk willen worden ten kosten van anderen. Dat zal nog niet zo meevallen, en we zullen daarvoor zeker offers moeten brengen zoals de Engelsen en de Amerikanen deden in hun strijd tegen Duitsland en Japan. Het vraagt bovendien de ontwikkeling van een zekere harmonie in de samenleving, die op het ogenblik ver te zoeken is en zowel ondermijnd wordt door populisten als extremisten en terroristen (bien étonnés de se trouver ensemble!). Een voorwaarde voor die harmonie is een gedeeld toekomstbeeld, maar om dat te bereiken hebben we juist die harmonie weer nodig. Een netelig vraagstuk, waarover ik eerder heb geschreven (Voor niets gaat de zon op . . . ). Het voert wat te ver om dat nu in detail uit te werken.

Behalve de twee eerder genoemde waarden (openheid van geest en vrijheid) zal nog een derde waarde deel uit moeten maken van dat gedeelde toekomstbeeld: eerbied. Wat houdt dat in? In het zojuist genoemde boek beschreef ik dat als volgt: Eerbied voor het leven zelf. Eerbied voor het stralend kosmisch wonder dat je zelf bent. Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste. Respect voor de ander, ook als die gedrag vertoont waar je helemaal niets van moet hebben (je hebt dus respect voor de ‘ziel’ van de ander). Eerbied voor de aarde als een levend organisme (Gaia) waaruit voortvloeit de zorg voor de natuur en de omgeving. Tolerantie, dat wil zeggen het accepteren van verschillende waarheden en opvattingen. Ontzag en verwondering dat alles is zoals het is, gevoel voor schoonheid. Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.

Als we toe willen naar een samenleving die op de genoemde waarden is gefundeerd en naar een politiek waarin we die waarden uitdragen buiten onze landsgrenzen, dan is er een lange weg te gaan. Wellicht meer dan de helft van onze landgenoten hangen de door mij genoemde waarden niet aan of staan onverschillig tegenover waarden als zodanig. Er is dus werk aan de winkel. Maar het proces kan  versneld worden door de crises waarin we verkeren: vluchtelingen, terreur, en op wat langere termijn: de nieuwe economische crises en de klimaatproblematiek. De ervaring leert dat in tijden van crisis het beste en het slechtste in mensen naar boven komt. Hoe de balans uiteindelijk zal doorslaan? Dat weten we niet en hangt mede van ons, de schrijver en de lezers van dit blog af. Mochten we er in slagen die nieuwe waardige wereld te scheppen, dan hebben we tegelijkertijd een alternatief gevonden voor economische groei (waaraan we dan minder behoefte zullen hebben) alsmede een antwoord gevonden op zowel de terrorisme- als de klimaatproblematiek. Een stip op de horizon.

 

 

Genade voor recht?

Dit blog is een beetje lang geworden. Daarvoor mijn excuses – ik kon het niet beknopter zeggen.

In mijn vorige blog zegde ik het vertrouwen in onze overheid op. Niet dat dit enige betekenis heeft in het licht van de Eeuwigheid, maar voor mijzelf maakt het wel verschil.

Dat vertrouwen is deze week nog verder beschaamd. Het betreft de kwestie Griekenland. Eerst de feiten:

1. Griekenland heeft in het recente verleden ons allemaal belazerd. Gesjoemel met de overheidsboekhouding, valse reportages naar de EU, corruptie alom. Maar wie is Griekenland? We moeten toch zeggen dat de hoofdverantwoordelijken daarvoor de politici en de industriëlen zijn, al gaat de bevolking, die maar wat graag profiteerde, niet vrijuit. Elk volk krijgt de leiding die het verdient.

2. Daarvoor is het land gruwelijk bestraft. Ze werden – heel vernederend – onder curatele gesteld en  gedwongen draconische bezuinigingsmaatregelen door te voeren, en hun economie grondig te herstructureren. Vanzelfsprekend ging dat volgens het neo-liberale concept: markt, markt, en daarna de markt. Het gevolg: werkloosheid tegen de 30 %, jeugdwerkloosheid 55 % en schrijnende armoede. De bezuinigingsmaatregeken zijn intussen doorgevoerd, met de economische herstructurering (inclusief de corruptiebestrijding) is nog nauwelijks iets gebeurd.

3. De Grieken kiezen op voorbeeldig democratische wijze een nieuwe regering, waarbij het vertrouwen in de oude regeringspartijen wordt opgezegd. De nieuwe regering wordt gekozen op basis van beloften die ze onmogelijk kunnen waarmaken.

4. De nieuwe regering wordt in Europa ijzig ontvangen. De normale diplomatieke gebruiken, het feliciteren van de nieuwe premier met zijn overwinning, worden niet of heel zuinig in acht genomen. Een rondje van de nieuwe Griekse minister van financiën langs  Europese regeringen waarbij hij verzoekt om clementie aangaande de schulden, levert nietszeggende grimlachjes op, maar geen enkele concessie van Europa. Onze eigen minister Dijsselbloem, hoofd van de Eurogroep van ministers van financiën, wist niet hoe gauw hij moest zeggen dat afspraken in elk geval moeten worden nagekomen. Je zou dit kunnen zien als een tactische manoeuvre voor de onderhandelingen, maar je kunt ook zeggen dat hij in zijn arrogantie voor zijn beurt heeft gesproken. Intussen drijft de Europese Centrale Bank Griekenland verder in het nauw door de voorwaarden van kredietverlening aan Griekenland te verscherpen. Hoezo speelt de bank geen politieke rol?

Om dit blog niet al te lang te maken laat ik het wat betreft de feiten hierbij. Als ik probeer er met enige afstand naar te kijken dan zie ik het volgende:

1. Alle partijen hebben nu hun hakken in het zand gezet. Anders gezegd: hun piketpaaltjes geslagen. Anders gezegd hun territorium afgebakend met hun plasje. Anders gezegd: de partijen zijn met hun geweien in elkaar gehaakt (’they locked horns’). Een echt masculien proces, dat grote risico’s met zich meebrengt, zoals het failliet van Griekenland en uiteindelijk de ondergang van de EU zoals we die op goede gronden in zestig jaar hebben opgebouwd. Dat zou niet zozeer een economische ramp zijn (dat misschien ook wel) als wel een enorme terugval op cultureel en sociaal gebied. Wat mist, ondanks de participatie van merkel,  is de vrouwelijke component: het oog voor de relaties tussen de partijen, voor samenwerking in plaats van willen winnen.

2. Aan Noord-Europese kant werken we vanuit wat Geert Mak noemt onze mierenmoraal (NRC/Handelsblad, 31 januari). Dat kent u toch, de fabel van de krekel en de mier? Even lezen: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fabels_van_Jean_de_La_Fontaine. Blijkbaar maken de Calvinistische en de Lutherse achtergrond in dit opzicht weinig verschil.

Open communicatie 2

3. Naar twee soorten deskundigen wordt in het geheel niet geluisterd: economen, die vrijwel unaniem (wanneer waren economen het ooit zo eens?) pleiten voor schuldvermindering, en communicatie deskundigen, die wel iets hebben te adviseren over ‘collaborative communication”, onderhandelen en conflicthantering. Vooral aan het open  luisteren, de horizontale as in nevenstaand schema,  ontbreekt het enigszins, om me maar eens gematigd uit te drukken. * (Klik erop om het goed te kunnen zien)

4. Dat hangt samen met de volgende waarneming: het ontbreekt volstrekt aan de waarden waarvoor ik in een van mijn vorige blog een lans heb gesproken: eerbied/respect en wijsheid. Er is in de eerste plaats volstrekt geen respect voor de democratische uitkomst van de verkiezingen in Griekenland. Dat doet denken aan het gebrek aan respect voor de uitslag van de Palestijnse verkiezingen in 2006. In het algemeen kan je wel zeggen dat Westerse regeringen de uitkomsten van het democratisch proces alleen respecteren als dat een voor hen acceptabele uitslag oplevert. Maar ook op het het persoonlijk vlak onttrekt elk respect voor de ’tegenstander’, om van wijsheid maar te zwijgen. Waarom onze politici de nieuwe Griekse regering minder vertrouwen dan de oude, die immers het probleem heeft veroorzaakt en nog niets heeft gedaan aan een wezenlijke herstructurering, is me en raadsel. Om met Henk Overbeek (emeritus hoogleraar internationale betrekkingen aan de VU) te spreken: “Als de Merkels, Camerons en Dijsselbloems van deze wereld volharden in hun neerbuigende en belerende benadering van de democratisch gekozen regering van een soevereine lidstaat, dan zullen zij een zware historische verantwoordelijkheid meetorsen. Dan hebben we straks in Europa regeringen aan de macht die geleid worden door Le Pen, Farage, Wilders, en de Gouden Dageraad.” (Trouw, 6 februari 2015).

Er dringt zich aan mijn bewustzijn een belangrijke historische parallel op (ook al zijn er natuurlijk ook belangrijke verschillen). Het lijkt wel alsof we Griekenland precies zo behandelen als Duitsland behandeld werd na de eerste wereldoorlog. En we weten allemaal wat daarvan gekomen is. Maar in het algemeen worden uit de geschiedenis weinig lessen getrokken.

Misschien helpt meditatie en gebed. Laten we de energie van wijsheid en compassie naar onze ‘leiders’ toesturen, en voor hen bidden. Mogen ze naast hun slimheid hun hart en hun gezonde verstand laten spreken en genade voor recht laten gelden. Dan kan er alsnog een wonder geschieden.

 

* Dit model is door mij uitgewerkt in de volgende boeken: Spiritueel Leiderschap, Zin in Zorg, en Voor niets gaat de zon op.

 

Evolutie NU.

In mijn blog van 6 januari heb ik gesteld dat zuiverheid (van geest), meer nog dan compassie, een sleutel is voor een zinvol leven. Dat is zo omdat zuiverheid het mogelijk maakt om helder te kijken naar wat er in de wereld gaande is, zowel het mooie als het vreselijke, zonder daarbij meteen in een emotionele reactie te vervallen, en ook zonder dat je aangetast wordt door het lijden in de wereld. Dit schreef ik dus allemaal vóór de Parijse aanslagen.

Ik schreef daar ook dat een van de wegen om naar die zuiverheid te komen verstilling is. Het in stilte zijn leidt tot een innerlijke neutraliteit, van waaruit je in vrijheid kunt kiezen op welke wijze je terug keert naar de wereld. We gaan er daarbij van uit dat dit dan altijd op een constructieve en liefdevolle manier gebeurt. Maar zo is het niet. Ook extremisten en terroristen kennen dit proces. Veel islamistische strijders (en andere godsdienstige fanatici) komen tot hun terreurdaden na uitvoerige gebedssessies, die niet alleen in stilte plaats vinden, maar waarbij vaak ook een zekere innerlijke stilte en rust bereikt wordt. Hoe komt dit, hoe werkt dit?

Een interessant licht wordt hierop geworpen door Massoud Djabani, zelf ex-terrorist (Trouw van 15 januari j.l.). “Radicale en terroristische organisaties spelen bewust in op de gevoelens van emotioneel bewogen mensen.  . . . (bij mij) gevoelens van pijn, wanhoop en wraak . . . omdat mijn drie broers geëxecuteerd waren.”  Als je eenmaal binnen de organisatie bent word je gehersenspoeld, precies zoals dat gaat in een sekte of in heropvoedingskampen in een dictatuur. Er wordt constant op je ingepraat , en je wordt constant in een staat van uitputting en afzondering van de buitenwereld gehouden. Het spreekt vanzelf dat onder die condities tijden van collectief gebed weliswaar momenten van stilte zijn, maar niet leiden tot neutraliteit.

Hoe kun je als eenling hieraan ontsnappen? Bij Massoud gebeurde het doordat hij zwaar gewond in een ziekenhuis kwam te liggen, eenzaam en alleen, afgesneden van de sekte, waardoor de twijfel kon opborrelen: “waar zijn we in godsnaam mee bezig?” Er blijken dus twee soorten stilte te zijn, een neutrale stilte en een gekleurde stilte, met verschillende uitkomsten. En ook twee soorten groepsprocessen: één waarbij het extremisme versterkt wordt door indoctrinatie, en een ander, waarover mijn zoon schreef in het vorige blog, waarbij open communicatie centraal staat.

Wetende dat terrorisme ontstaat door indoctrinerende groepsprocessen , zoals in een sekte, is het wel interessant te bedenken dat we die condities als samenleving zelf creëren, namelijk door extremisten en terroristen in detentiecentra te zetten, bij elkaar en samen met gewone criminelen. De extremisten geven de criminelen weer een doel om voor te leven en te sterven, en de criminelen geven de extremisten allerlei praktische informatie over wapens en het gebruik van hun netwerk. Dit proces vindt wereldwijd plaats.

Als we het terrorisme zouden willen bestrijden door repressie: meer en strengere straffen, provocerende miltrailleursposten op kwetsbare punten, en zo meer, dan weten we dus wat we zullen oogsten: een politiestaat met toenemend terrorisme. Wat is een alternatief?

In mijn blog van 31 december pleitte ik voor een (politiek gerichte) beweging gebaseerd op de waarden van eerbied en wijsheid. Laat nu Avaaz net een actie hebben gestart waarbij ze je vragen een verklaring te ondertekenen waarin je de intentie uitspreekt je leven te baseren op de waarden van respect, wijsheid en dankbaarheid. Zie https://secure.avaaz.org/nl/three_principles_loc/?bgYEiab&v=51382. Als een half miljoen mensen deze verklaring tekenen zullen ze wereldleiders vragen hetzelfde te doen. Dit is een interessante ontwikkeling. Avaaz is een wereldwijde organisatie, die vele petities heeft georganiseerd om onrecht en destructieve beslissingen te bestrijden, met vaak verbluffende resultaten. Dit is de eerste keer dat ze, in hun eigen woorden, niet een protestcampagne maar een ontwikkelingscampagne organiseren. Doe mee en zegt het voort! Het heeft wel iets om bewust mee te doen aan de evolutie van de mensheid.

 

Het perspectief van de politiek.

(dit blog is een vervolg op het vorige).

Natuurlijk was de poging van de Partij van de Arbeid in Nederland om te vernieuwen door het midden op te zoeken tot mislukken gedoemd. Je kunt niet vernieuwen zonder het verleden los te laten, en dat kan je niet verwachten van een Partij met een dergelijk indrukwekkend verleden. Je kunt ook niet vernieuwen zonder een radicaal nieuw perspectief, gebaseerd op een grondige analyse van wat de samenleving nodig heeft. Als je partijleiders zonder een dergelijke basis het bos in stuurt dan moeten ze wel afbranden. Dat is zowel Kok, Melkert, Bos, Cohen als Samson overkomen. Allemaal voortreffelijke, kundige mensen, die moesten opereren vanuit drijfzand. Zelf waren ze, geïnvolveerd als ze waren in de dagelijkse problematiek, ook niet in staat het ontbrekende fundament te leggen. Daaruit is ook te verklaren dat Samson niet kan waarmaken wat zijn grote voorganger Burger (en later bij de liberalen Bolkestein) wel kon: een gezicht van de partij bewaken vanuit de fractie naast, en soms zelfs tegenover, de regering waaraan ze meewerkten. Samson denkt veel te veel als bestuurder, ook al maskeert hij dat door de wijken in te gaan (Ik hoor al veertig jaar dat ‘we de wijken in moeten gaan’. Maar wat heb je daar te vertellen – dat is de vraag).

In het vorige blog heb ik laten zien dat de ‘oude’ partijen, gebaseerd op oude waarden het niet redden. Dan ligt het voor de hand om eens te kijken naar welke waarde we dan wel nodig hebben. Even leek het erop dat de waarde ‘duurzaamheid’ het zou maken, maar dat is een te technisch en inmiddels ook afgesleten begrip geworden. Maar wat zou u zeggen van de waarden ‘Eerbied’ en ‘Wijsheid’? Over ‘eerbied’ heb ik heb ik al eerder het volgende geschreven: Eerbied heeft verschillende aspecten:

  • Eerbied voor het leven zelf ( eenwaarde dien centraal stond voor Albert Schweitzer) .
  • Eerbied voor het stralend kosmisch wonder dat je zelf bent.
  • Eerbied voor het allerhoogste/de Allerhoogste.
  • Respect voor de ander, ook als die gedrag vertoont waar je helemaal niets van moet hebben (je hebt dus respect voor de ‘ziel’ van de ander).
  • Eerbied voor de aarde als een levend organisme (Gaia) waaruit voortvloeit de zorg voor de natuur (waar we zelf deel van uitmaken) en de omgeving. *
  • Tolerantie, dat wil zeggen het accepteren van verschillende waarheden en opvattingen.
  • Ontzag en verwondering dat alles is zoals het is, gevoel voor schoonheid.
  • Weten dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.

Zowel ‘eerbied’ als ‘respect’ zijn woorden die een zekere hërarchische lading kunnen krijgen in de betekenis van ‘opzien tegen’. Dat is hier uitdrukkelijk niet de bedoeling, al kan een zekere mate van ontzag wel meespelen.

Als we hierover gaan nadenken dan komt er een nieuwe maatschappijvisie naar voren, die de basis zou kunnen vormen voor een geheel nieuw partijprogramma met radicale maatschappelijke doelstellingen. We zouden hier dan de tweede waarde aan toe kunnen voegen: wijsheid (een zeker inzicht in mezelf, in mensen in het algemeen,  in de samenleving, zorgvuldigheid in mijn handelen, en bovenal: een weten dat we deel uitmaken van het grotere geheel, met name de natuur. Wij zijn de natuur).

Op deze basis zou een nieuwe politieke beweging kunnen worden geïnitieerd. Die kans is destijds door D’66 gemist (te pragmatisch en te veel gericht op bestuurlijke vernieuwing, te veel vorm, te weinig inhoud),  maar misschien was de tijd er ook nog niet rijp voor. De enige partij die de waarde ‘eerbied’ tot centraal thema van haar programma heeft gemaakt is de Partij voor de Dieren (eerbied voor de dieren), en tot op zekere hoogte GroenLinks (eerbied voor de natuur), maar beide partijen zitten nog te veel vast in oude structuren. **

Uit die nieuwe politieke beweging zou naar mijn mening een team als leiders naar voren moeten komen: minimaal een man en een vrouw. *** De tijd voor het individuele leiderschap is voorbij.  Ik zelf ben er nu te oud voor, en destijds miste ik de wijsheid, de moed en de capaciteiten om een  stap naar een dergelijke politieke beweging te zetten. Maar als de politiek de rol wil vervullen waar de wereld om schreeuwt dan zal een dergelijke radicale beweging absoluut noodzakelijk zijn. Misschien bent u wel een van de initiatiefnemers. Wie durft?

Ik wens u moed en vertrouwen in 2015.



* De idee dat de aarde opgevat moet worden als één levend organisme is het eerste verwoord door James Lovelock, in: Gaia, een nieuwe visie op de Aarde, 1979/1980. Dit idee wordt tegenwoordig op grote schaal aanvaard. Zie ook Erik van Praag, Spiritueel Leiderschap, 1996, hoofdstuk 4.

** Er is overigens al een dergelijk initiatief genomen: de Partij voor Mens en Spirit. Het is een interessante vraag waarom deze partij voorshands nog niet erg aanspreekt. Daarop weet ik het antwoord ook niet, maar wel denk ik dat de Partij aan de verkeerde kant is begonnen: met het vormen van een partij met alles erop en eraan (organisatie, programma, bestuur, ledenvergadering, deelname aan verkiezingen; kortom: een traditionele vorm). Wat allereerst nodig is is een massabeweging (zoiets als Occupy, Provo, en helemaal in het begin D’66,  en de beweging rond Pim Fortuyn), waaruit het leiderschap en de structuur dan later zal kristalliseren. Ook vindt de Partij MenS nog niet de taal en de communicatiemiddelen die een grote massa aanspreken. Ze willen een partij zijn vanuit het hart,  maar wat ik mis is de zichtbaarheid van de hartstocht.

*** Het man-vrouw-onderscheid is de enige reële tweedeling die je in de mensheid kunt maken, het enige echte verschil dat er tussen mensen bestaat. Alle andere (schijnbare) verschillen hebben geen wezenlijke betekenis.