De afgelopen week was ik in Berlijn. Indrukwekkend. Ik was er twaalf jaar niet geweest. Enkele indrukken:

Allereerst in de trein er naar toe. In de trein bevond zich een blad van de Deuthsche Bahn, zo’n blad dat je ook wel in vliegtuigen aantreft. Maar wat een verschil! Artikelen van niveau, en als openingsartikel: “Das wird eine Revolution”,  een interview met Joachim Schnellnhuber, waarin zonder enige verdoezeling en gebaseerd op wetenschappelijke feiten de opwarming van de aarde uit de doeken wordt gedaan, zonder ook maar iets te verdoezelen.

Op de vraag : “Wird es der Menschheit gelingen ihren Lebensraum Erde zu erhalten?” volgt het antwoord: “Das kann kein Wissenschaftler voraussagen. . . ob die Geschichte unserer Zivilisation ein Happy Ende haben wird, können wir freilich nur hoffen.”  En dat in een tijdschrift bedoeld om de reiziger enige afleiding te bezorgen.  Dat is wat anders dan de pulp die we hier in treinen en vliegtuigen aantreffen.

In Berlijn zelf werd ik getroffen door de aandacht die er bestaat voor de recente geschiedenis, zowel wat betreft de Nazi-tijd als wat betreft de deling. Er wordt niets meer verdoezeld, ze laten de feiten voor zich spreken. Dan hoeft er verder dus geen belerend toontje meer bij. Een fantastisch voorbeeld van hoe een volk zichzelf genezen kan.

Ik zou makkelijk een loflied op Berlin kunnen zingen (al werd ik niet warm of koud van de nieuwbouw rond Potzdammerplatz. Megalomanie alom), maar daarvoor ontbreekt me de ruimte. Alleen door één zaak werd ik onaangenaam getroffen: de lelijke graffiti op gebouwen, en zelfs op de ‘East Gallery’, de fraai beschilderde resten van de muur. Wijken als Prenzlauer Berg en Kreuzberg krijgen daardoor een wat verloederde aanblik. Het is een interessante vraag wat mensen bezielt om dit te doen. En ook: wat dit zegt over de maatschappij waarin dit op grote schaal gebeurt. Bij ons kwam het ook voor in de zeventiger en tachtiger jaren, maar is het nu gelukkig grotendeels verdwenen (ik praat natuurlijk niet over die zeldzame graffiti die echt mooi of grappig zijn).

“Ich hab noch einen Koffer in Berlin” (Marlene Dietrich).

Laatst gehoord uit de eerste hand:

Een klein festival, muzikanten stellen zich op om muziek te gaan maken, en worden vervolgens bekogeld met grintsteentjes door schoffies. Mijn zegsman gaat naar de kinderen toe en zegt: “Niet doen jongens, die mensen doen gewoon hun werk.” Geen effect. Nu gaat mijn zegsman naar een van die jongetjes toe, pakt hem bij de arm, kijkt hem strak aan en zegt: “ophouwen, nu!”. Het volgende wat hij merkt is dat hij een dreun voor zijn kop krijgt en uitgeteld op de grond ligt. Bleek afkomstig van de vader van het jongetje. Interessant, hij laat zijn kind wel de muzikanten met stenen bekogelen, maar pikt het niet als iemand daar wat van zegt.

Twee weken geleden was ik met mijn kleinkinderen in Duinrell, en stond op een gegeven moment met een van mijn kleinzoons op een soort pleintje. Op tien tot vijftig meter van ons vandaan bevonden zich acht afvalbakken, allemaal goed geleegd. De grond daarentegen was bezaaid met verpakkinspapiertjes, lege colablikjes, etensresten, enzovoort. Zouden de mensen dat nu thuis ook doen? Niks ten nadele van Duinrell trouwens, er liepen voortdurend schoonmaakploegen rond, bemand door die allochtonen die we hier niet willen hebben, maar er was niet tegenop te werken.

In Nederland is de inflatie de hoogste van Europa (3,2 %) en het consumentenvertrouwen het laagste (lager nog dan in Portugal en Griekeland!). Ik weet natuurlijk, net als alle economen en psychologen, niet precies hoe dat komt, maar ik heb wel een hypothese. Ik denk dat het komt omdat onze regering, daarin gesteund door het bedrijfsleven, belangengroepen en de oppositie, sinds het 2^e kabinet Kok niet meer regeert maar voornamelijk vergadert en overlegt. Dat heet laissez-faire. Het gevolg is dat er niets gebeurt, en we langzaam maar zeker verworden tot een land dat achteraan loopt in de wereld. Mensen voelen dat, en zo ontstaat er een lamlendige stemming.

Drie verhaaltjes die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben. Voor mezelf is het een opgave hierdoor mijn stemming niet te laten bederven, er niet negatief van te worden, en door te gaan met de dingen die mijn hart en mijn hand te doen vinden. Zo ben ik momenteel bezig met het schrijven van een boekje ter gelegenheid van de heropening van het prachtige gerestaureerde logegebouw van de vrijmetselarij. Leuk werk. En bovendien geniet ik van het schitterende weer en mijn heerlijke huis. Kijk, daar word ik nou vrolijk van.

Ik schrijf dit in de showroom van de garage, waar ik zojuist mijn auto heb weggebracht. Ik krijg net te horen dat mijn achterbanden moeten worden vervangen – een lelijke tegenvaller. Maar naast me zit een Japanse expat, die al drie en een half jaar in Nederland woont. Desgevraagd verklaart hij hier graag langer te willen blijven. Wat hem aan Nederland bevalt, vraag ik hem. “People are so kind and generous, and there is this beautiful infrastructure.” Inderdaad – wegen aanleggen is een van de weinige dingen waarin dit kleine land nog groot is. Kennelijk moet je het eens van een ander horen om het te waarderen. En wat hij over de Nederlanders zegt heb ik vaker gehoord. Het geeft een ander beeld dan ik hierboven geschetst heb.

Ondanks alles houd ik van Holland – en ik zou nergens anders willen wonen.

Het is nu bijna 400 dagen geleden dat ik mijn laatste boek* heb gepubliceerd. Ik had het geschreven uit bezorgdheid over hoe het er in de wereld aan toe gaat, en dacht toen dat ik niet stil moest blijven staan bij wat er allemaal niet goed ging, maar een visie moest ontvouwen over hoe het beter kan. Temeer dat het aan die visie nogal ontbrak in de politiek en in het bedrijfsleven

We zijn nu een jaar verder, en er is nog weinig veranderd. Ik ben verbijsterd hoe onze leiders de crisis waarin we verkeren te lijf gaan. Het mantra is: we moeten meer groeien, dus meer consumeren (auto’s, badkamers en koelkasten kopen!). Nog afgezien van het feit dat niemand schijnt te weten hoe we dat zouden moeten bereiken, behalve door het scheppen van steeds meer geld (waardoor de crisis juist is veroorzaakt!), schijnt iedereen vergeten te zijn dat er nog wat andere probleempjes zijn op te lossen. Grondstoffencrisis, milieucrisis, de aankomende landbouw- en voedselcrisis, klimaatcrisis, energiecrisis – je hoort er niet meer over. Maar die crises gaan niet weg door er niet over te praten.

Een enkel voorbeeld: het Europees parlement besliste dezer dagen dat het slecht werkende systeem van handel in emissierechten – dat leidde tot ongebreidelde mogelijkheden tot uitstoot van CO₂ – niet moet worden vervangen door een beter systeem. Zoals NRC/Handelsblad dezer dagen kopte: Europa vindt het milieu even wat minder belangrijk.

Een tweede voorbeeld: de Vewin (waterbedrijf) waarschuwt voor de gevaren van het boren naar schaliegas voor de drinkwatervoorziening. Ik zal u voorspellen hoe het nu verder gaat. Er zal een onderzoek worden ingesteld (dat is al gaande), daaruit zal blijken dat die risico’s inderdaad bestaan, en daaruit zal dan een tweede onderzoek voortkomen, waaruit zal blijken dat die risico’s in de hand zijn te houden door goede voorzorgen, en dat de kans op catastrofes verwaarloosbaar is, en dan zal er een vergunning worden verleend onder strenge voorwaarden, en dan zal er – wet van Murphy – een ongeluk komen met grote schade voor de drinkwatervoorziening, en dan zal de winning van schaliegas tijdelijk worden stopgezet, en dan zal er een parlementaire enquête komen, waarin iedereen, dus niemand, schuldig bevonden zal worden, waarna de winning onder meer regels zal worden hervat. Omdat dit proces waarschijnlijk minstens een tiental jaren in beslag zal nemen is de kans wel groot dat ik mijn gelijk niet meer kan halen. Mijn ongelijk kan echter al eerder blijken: Als de vergunningen niet worden verleend. Dat hoop ik nog mee te maken. Enfin, morgen debatteert de 2e kamer hierover. We zullen zien.

Economie boven ecologie, fossiele energie boven duurzame energie. Dat is het verhaal.

In de nieuwe waardige samenleving die ik in mijn boek schets staat de waarde van eerbied centraal. Daaronder versta ik:

Eerbied houd voor mij het volgende in: eerbied voor het leven zelf – eerbied voor het stralend kosmisch wonder dat we zelf zijn – eerbied voor het scheppend principe waaruit deze wereld voortgevloeid is en dat nog steeds in deze wereld werkt – respect voor de ander, ook als die gedrag vertoont waar je helemaal niets van moet hebben (je hebt dus respect voor de ‘ziel’, of het stralend kosmisch wonder dat die ander is) – eerbied voor de aarde als een levend organisme (Gaia ) waaruit voortvloeit de zorg voor de natuur en de omgeving – tolerantie, dat wil zeggen het accepteren van verschillende waarheden en opvattingen – ontzag en verwondering dat alles is zoals het is, gevoel voor schoonheid – wetende dat mijn medemensen mijn broeders en zusters zijn: broederlijke en zusterlijke liefde.

Het is deze eerbied, – misschien moet ik zeggen: Eerbied – waaraan het in deze wereld ontbreekt. Veel van de narigheid waarin we verkeren kan hieruit verklaard worden. Ik denk dat ontroering de weg naar deze Eerbied is, en het ervaren van schoonheid. En daarom kan ik niet genoeg herhalen: laten we meer stil staan, zodat onze ziel ons in kan halen.

Omdat ik dat al jaren roep, en ik eigenlijk weinig school maak, ervaar ik mezelf  als een roepende in de woestijn. Vroegen vond ik dat wel eens moeilijk, maar ik heb daar tegenwoordig vrede mee, en het zal me niet weerhouden te blijven roepen. Al was het maar omdat ik me zodoende zelf bij de les houd, en me daardoor beter voel. Ik kan het iedereen aanraden.

* Voor niets gaat de zon op – blauwdruk voor een waardige wereld. Elikser, 2012.