Homo spiritus, homo mechanicus of homo servus? – II

Gaat kunstmatige intelligentie (KI) ons overheersen?

In een vorig blog (21 december) heb ik gesteld dat het antwoord op deze vraag mede afhangt van hoe we de mens zien: als een elektrochemisch systeem van algoritmen, of als een beest met geest, om Troelstra even te citeren.

In het eerste geval is een uiteindelijke overheersing door zelflerende systemen, zoals die nu al ontwikkeld worden door Google en Amazon, erg waarschijnlijk. Het is in dat geval namelijk heel gemakkelijk om een verbinding te maken tussen mens en machine (het virtuele systeem), door elementen van dat systeem in de mens te implanteren. In feite gebeurt dat nu al in de medische praktijk. Zo worden automaatjes geïmplanteerd, die bij suikerpatiënten de insuline afgifte reguleren, of pacemakers, die de hartritmes regelen. Het is een kleine moeite om die implantaten te verbinden met een virtueel systeem, dat dan vervolgens meer kan regelen dan hetgeen waarvoor die implantaten bedoeld zijn. Zo zullen er ook hersenimplantaten beschikbaar komen, die gestoorde hersenfuncties, als gevolg van een beroerte of herseninfarct, kunnen overnemen. De volgende stap is dan dat ook meer gecompliceerde stoornissen, zoals Alzheimer, Parkinson of Multiple Sclerose op die manier kunnen worden verholpen. En als laatste niet ondenkbare mogelijkheid kunnen meer mentale hersenfuncties, zoals de gewetens- of wilsfunctie door implantaten worden aangestuurd. Dit is echter zo’n complex proces, dat dit alleen maar zal kunnen als die implantaten met een groot zelflerend systeem zijn verbonden. Voor die mensen is dan de overheersing door KI een feit. En het zou kunnen zijn dat dit zo ‘perfect’ werkt, dat niet alleen zieke mensen, maar ook gezonde mensen op dit soort systemen kunnen worden aangesloten. Het is denkbaar dat daar massaal gebruik van wordt gemaakt. De mensen hebben volgens deze visie immers geen vrije wil, dus als gezien wordt dat de systemen op het eerst gezicht effectiever en succesvoller zijn dan het per definitie beperkte menselijk brein, dan is de ‘keuze’ snel gemaakt. We gaan dan leven in een wereld die overheerst wordt door ‘cyborgs’ (cybernetic organisms): humanoïde robotten, oftewel de posthumane mens, de homo mechanicus.*)

Dit alles zou ook nog kunnen gebeuren via het ‘internet der dingen’. Er worden dan gadgets in je huis of in je auto geplaatst, die behalve datgene doen wat ze moeten doen (thermostaat, zelfsturende auto, enz.) ook opnemen wat er in je huis of in je auto gebeurt. Deze gegevens worden dan weer opgenomen door de zelflerende systemen, die op die manier nog weer meer over je te weten kunnen komen. Vervolgens kunnen vanuit die ‘dingen’ ook weer instructies gestuurd worden naar je hersenen – al zal dat nog vrij lastig zijn als er in je hersenen of elders in je lichaam niet een ‘ontvangsttoestel’ is geplaatst.

Als de mens echter een ‘beest met geest’ is met een vrije wil, dan ligt de zaak wat gecompliceerder. Weliswaar kan ook in dat geval de route van geest via hersenen naar bewustzijn en gedrag geblokkeerd worden door een virtueel systeem, maar dan wordt daar wel bewust voor gekozen. En het is heel wel denkbaar dat een aanzienlijk aantal mensen daar dan niet voor kiest. Zij zien dan willens en wetens af van de voordelen die aansluiting op het virtuele netwerk biedt, omdat ze niet door het netwerk gedomineerd willen worden. Zelfs is het denkbaar dat deze mensen op een bewuste wijze gebruik kunnen maken van KI, terwijl ze zelf meester blijven. Deze mensen zijn dan geen cyborg maar een verbeterde versie van de humane mens: de homo spiritus.**)

Welke kant zal het opgaan, en wat zullen in beide gevallen de consequenties zijn? Daarover in het volgende blog.

*) De term is van Dorien Pessers, Afscheidscollege op de VU, 7 juli 2017, zie De Groene Amsterdammer, 7 september 2017.

**) Yuval Noah Harari gebruikt hier de term: Homo Deus, de mens als scheppende God. Zie zijn boek met die titel, 2017.

Theft.

Geef een reactie

13 million Americans will loose their medical insurance.
18 million Americans are living in deep poverty, they are living below the official poverty limit; another 27 million are living below an income of $ 15.000. These numbers will grow. Poverty in the US is attended with political exclusion.
bridges will collapse, roads will deteriorate.
a program of medical care for 9 million children will not be continued.
water- and sanitary utilities in the US are below the level of other western countries – this will not improve.
the number of homeless people is increasing and will continue to do so.
the country has relatively less medical doctors and hospital beds than other developed countries – this will become worse.
drugs addiction will rise.
the income share of the lower half of the population is 13 % (in 1980: 20 %); this percentage will fall further.
the richest 1 % of the population is earning 20 % of the GNP (in 1980 this was 10 %); this number will grow. Inequality will grow.
the national budget deficiency will rise with $ 1649 billion till 2027; this will contribute to the bathtub government the Republicans strive for. Several government services will not be possible anymore.
Social mobility in the US is, compared with other industrialized countries, low and will decrease. So far as regards the American Dream.
The real estate sector, president Trump in the first place, will benefit enormously from the new tax reform.

These are all consequences of the new Tax Reform that the Republicans in Senate and House of Representatives gave as a Christmas present to the American People. Mind you: all Republicans, even the so called reasonable Republicans like John McCain, Jeff Flake and Susan Collins supported this reform. After eight years of obstruction of everything president Obama wanted to accomplish, this is the first and until now the only result they attained after a year in office. Btw, two third of the American people didn’t want this ‘present’ (although one third of them shouldn’t complain, after they brought these people in office with the last election). This of course is understandable, because actually this is not a present. Tax money is earned by all Americans together by producing, serving and consuming. This tax bill is taking the money first, and then redistributing it in a very unfair way. I call this trespassing of the eighth commandment (Ex.20:15). Politics executed by representatives elected by evangelicals and christian grass roots. Charity – what do you mean?

The effects of this tax bill can hardly be overestimated. It will determine the American landscape for years, probably decades. It will increase major divisions and hostility within the nation. It will promote racism and violence. It will damage the economic development. It will damage nature and obstruct any climate policy. (Until now states may deduct most public expenditure from the amount they have to contribute to the federal government – the Republicans want to abolish this rule). It will show dilapidation all over the country. Relations with other countries will be severely disturbed, trade will become more difficult due to high import taxes (that will be returned by other countries). The US will loose their moral leadership in the world, because it will break the fundamental rights it says to endorse: Life, Liberty and the pursuit of Happiness. In the end it will loose its power. Everyone, also we here in Europe, will suffer from this to some degree.

As John said, in the deepest darkness the light still shines. In this case that is the victory of Doug Jones over Roy Moore in the Alabama senator election. And maybe the Democrats will win the elections of 2018 and 2020. But even so, it is not that easy to undo all the consequences of this tax bill. It will take a landslide to limit the damage. That probably won’t happen. More likely is a revolution – history teaches that reigns that promote inequality deliberately, like today the US government, most of the time collapse in chaos and violence.

This all of course could be known by any educated person, so by the majority of Republican representatives. One wonders: how then can they take such a criminal decision? There are only two possibilities: either they don’t have any conscience; or they suppress it very effectively. So either they are seriously handicapped (like president Trump), or they are criminals, or both. This is what is left of the GOP, the party of Abraham Lincoln, Theodore Roosevelt and Dwight Eisenhower.

Anyway, it is not a pleasant sight to see the decay of a country that I loved and admired. I feel compassion with my friends, and all the decent people who are living there. My new year wishes for you, and indeed for all of us, is that we shall have the resilience to endure all this, and the courage to speak up when it is needed. Bless you all.

Sources: Philip Alston, UN social rapporteur, Statement on vision to the USA; Gabriel Zucman, Emmanuel Saez, Thomas Piketty, World Inequality Report 2018; Maartje Somers in: NRC/Handelsblad 12-20-2017; Frans Verhagen in: NRC/Handelsblad 12-9-2017.

Disclaimer: I apologize for mistakes in my English. Blogs are cursory – not stuff for correction by a native speaker.

Homo spiritus, homo mechanicus of homo servus? – I

3 reacties

Gaan zelflerende computersystemen (Kuntsmatige intelligentie, KI of AI) de mensheid overheersen? Je hoort daar de laatste tijd heel veel over – het lijkt wel een hype (Kunstmatige intelligentie, van hype naar hype, door Christian Jongeneel in het Technisch Weekblad van 8 december). Ik doe daar graag aan mee – dus hierover mijn eerste blog (het zal niet het laatste zijn).

De eerste kwestie die bij deze vraag vaak wordt overgeslagen is: zijn wij mensen meer dan een technisch algoritme? Dit raakt aan de discussie over het al dan niet bestaan van een vrije wil, een vrij geweten – dan bedoel ik niet de aangeleerde normen, maar een dieper besef van goed en kwaad -, de vrije geest. De wetenschappers die het bestaan van een vrije wil etc. ontkennen baseren dit op het feit dat de elektrochemische processen in de hersenen aan het bewustzijn van onze wil en het daaruit voortvloeiende handelen voorafgaan. Deze processen zelf zouden dan weer het gevolg zijn van een toevallige keten van oorzaak en gevolg, of weer aangestuurd worden door onze genen of invloeden van buitenaf. Die stimuli zijn zelf eveneens als elektrochemische processen te beschrijven. De wetenschappers die deze theorie aanhangen zien de wereld dus als een louter materiële werkelijkheid. Twee vragen worden door die wetenschappers niet beantwoord: 1. wat zet die keten van oorzaak en gevolg in beweging, en 2. hoe worden die elektro-chemishe processen omgezet in bewustzijn (beleving, ervaring). Daarom moet deze theorie niet als bewezen worden beschouwd, maar heeft ze de status van een geloof. Zij die niettemin met grote stelligheid beweren dat dit DE waarheid is, moeten dus als dogmatici of fundamentalisten worden aangemerkt.

Het feit dat materiële hersenprocessen aan het bewustzijn van een wilsbesluit vooraf gaan bewijst niet dat de oorzaak van die processen niet toch in het geestelijke is gelegen. Het is heel goed mogelijk dat de geest ons bereikt via die hersenprocessen, waaruit dan automatisch volgt dat het bewustzijn van die geest in de tijd volgt op de hersenprocessen zelf. Muziek die wordt uitgezonden en ons via de radio bereikt brengt ook eerst een electronisch, fysisch proces op gang alvorens het geluid uit de radio komt. Ik vind het persoonlijk onbegrijpelijk dat de ‘materialisten’ onder de wetenschappers met die mogelijkheid helemaal geen rekening houden. (Terzijde: wat zou hen er toe brengen om zo hardnekkig aan een onbewezen theorie vast te houden – elektro-chemische processen of de geest? Daar zijn vanuit biologische en psychologische zijde heel wat interessante theorieën op los te laten).

Terug naar de vraag: gaat KI ons overheersen? Voor het antwoord op die vraag maakt het heel wat uit of de materialisten, dan wel de geesteswetenschappers gelijk hebben. Mij persoonlijk spreekt de geesteswetenschappelijke theorie meer aan; die komt ook meer overeen met hoe de meeste mensen het beleven. Maar weten doe ik het natuurlijk niet.

In de komende blogs zal ik dieper ingaan op de relatie tussen de mens en KI. Dat is mijn eerste voornemen voor het nieuwe jaar, want volgende week wil ik eerst een andere vraag aan de orde stellen: gaat de Amerikaanse samenleving ten onder? Dat lijkt me namelijk een onderwerp voor mijn Engelstalige blog, dat altijd aan het eind van de maand beschijnt.

Intussen wens ik u goede kerstdagen, met een mooie balans tussen viering en bezinning.

Liberté, égalité, parenté.

Geef een reactie

‘Vrijheid, gelijkheid, broederschap’, de oude slogan van de Franse revolutie. Het woord ‘broederschap’ is niet geslachts-neutraal, dus moeten we het misschien vervangen door verwantschap.

In onze samenleving draait het allemaal om vrijheid en gelijkheid. Het lijkt er op dat ‘vrijheid’ het voorshands gewonnen heeft van ‘gelijkheid’. Hoe dit zij, als verwantschap ontbreekt, dan lijken vrijheid en gelijkheid onoverbrugbare tegenstellingen te zijn. Voor (individuele) vrijheid is zo min mogelijk overheidsingrijpen vereist (het rechts-liberale ideaal), maar voor gelijkheid is juist overheidsingrijpen nodig (het oude socialistische ideaal).

Om uit deze tegenstelling te geraken is ‘verwantschap’ nodig. Maar wat is dat eigenlijk? ‘Verwantschap’ is het besef dat we allemaal broeders en zusters zijn, voortkomende uit dezelfde bron: het leven zelf. Ook dieren en planten, de hele levende natuur, komt uit die bron voort. Dit werd beseft door Franciscus van Assisi, die de dieren en planten met ‘broeder’ en ‘zuster’ aansprak. ‘Verwantschap’ is dat je je verbonden voelt met de ander en met de natuur, dat het je kan schelen hoe het met hem of haar gaat, en dat je bereid bent je daarvoor in te zetten. Het is ook je realiseren dat wat die ander overkomt ook jouzelf overkomt.

Voorheen werd dit ideaal van verwantschap wel belichaamd door de confessionele partijen – zij het dat de natuur daar bij hen niet onder werd begrepen; over de natuur waren we als rentmeester aangesteld – , maar deze zijn helaas geheel afgedwaald naar het vrijheidsbeginsel. En ook in de samenleving als geheel lijkt dit besef en het ideaal van verwantschap vrijwel afwezig. Onze samenleving wordt daardoor leeg en koud, en culturele en ethnische verschillen worden moeilijk overbrugbaar, en de tegenstelling tussen vrijheid en gelijkheid blijft problematisch.

Natuurlijk ontstaan hier tegenbewegingen, zoals bijvoorbeeld de beweging NieuwWij: https://www.nieuwwij.nl/over-nieuw-wij/ Hun credo: verbindt de verschillen. Je zou kunnen zeggen dat ze aansluiten bij het werk van Martin Buber en Levinas. In andere landen leidt de afwezigheid van verwantschap eveneens tot initiatieven om te komen tot meer broederschap (fraternity, fraternité), zoals blijkt uit een artikelenreeks van Bas Mesters in De Groene. Maar vaak blijft het daarbij bij het ontwikkelen van lokale gemeenschappen. Een landelijke terugkeer naar het verwantschapsideaal blijft voorshands nog uit.

Communicatie is een weg naar verwantschap, maar alleen als we bereid zijn in onszelf op zoek te gaan naar het weten dat we deel uit maken van de ‘family of man’, of we dat nu leuk vinden of niet. (Ook in families zijn er wel eens familieleden waar je moeite mee hebt!). Het ‘wij’ dient niet alleen een nieuw concept, een mentaal idee te zijn, zelfs niet alleen een overtuiging, maar een weten.

Dit brengt me een beetje dichter bij de vraag die ik op 1 november moest laten liggen: Wat is de mens? Deze vraag zou je kunnen vervangen door de vraag: Wie of wat is wij? Niet: Wie zijn wij, maar: Wie of wat is Wij? Opnieuw blijf ik u het antwoord nog even schuldig.

Stagnatie.

Geef een reactie

Maatregelen die de politiek – nationaal en op Europees niveau – al jarenlang niet neemt:

een reëler beprijzing van de CO2 uitstoot.
een btw op vliegtuigtickets
een accijns op kerosine
regulering van het internet (met name het aan banden leggen van de monopolies van de zeer grote internetbedrijven, zoals Google, Facebook, en Amazon)
een grondige regulering van het financiële stelsel, zodat we niet weer afstevenen op de volgende financiële crisis
een regulering van de belastingconstructies zodanig dat Nederland niet meer behoort tot de landen die ‘legale’ belastingontduiking mogelijk maken
emissienormen instellen EN HANDHAVEN ten aanzien van de autoindustrie
een structurele aanpak van het vluchtelingenvraagstuk
maatregelen gericht op een verduurzaming van de landbouw

Ik zou dit lijstje moeiteloos kunnen uitbreiden (onderwijs, defensie, gezondheidszorg), maar dat laat ik maar aan u over. Overigens is de politiek onder leiding van Merkel, Schäuble, Rutte en vooral Dijsselbloem op één gebied uitzonderlijk succesvol geweest: het vernietigen van de Griekse economie (Hoe zij dit voor hun geweten kunnen verantwoorden zou ik niet weten. Voor details verwijs ik naar De Groene Amsterdammer van 30 november – een artikel van Edward Geelhoed.).

Over al deze maatregelen wordt al jarenlang, soms decennialang, gesteggeld maar er gebeurt nooit iets dat de kwestie fundamenteel aanpakt. Waarom niet?

Er worden altijd drie typen argumenten aangevoerd om dergelijke maatregelen niet te nemen.

Deze maatregelen hebben alleen effect als je ze neemt in internationaal verband.
Ze schaden de economie (bedoeld is: de groei van het bnp).
Ze vragen een belastingverhoging.

Deze argumenten hangen overigens samen, want als we de maatregelen eenzijdig zouden nemen, zou dat ook de economische groei kunnen schaden. Persoonlijk zou ik dat echter een voordeel vinden, want de economische groei moet hoe dan ook afnemen, willen we niet omkomen in de klimaatproblematiek.

Maar als puntje bij paaltje komt blijkt uit de argumenten dat financieel gewin – voor de welgestelden, het bedrijfsleven en de aandeelhouders – en koopkracht – voor de anderen – altijd voorrang heeft boven de kwaliteit van onze samenleving. Deze politiek wordt gesteund door de overgrote meerderheid van het electoraat, zoals keer op keer blijkt uit de uitslag van de verkiezingen. Intussen geven we de overheid de schuld van alles wat niet goed gaat. Tja. . .

Als we het echt anders zouden willen, zouden we misschien kunnen beginnen met het beestje bij de naam te noemen: zien wat er aan de hand is en onze eigen medeplichtigheid erkennen, en er over praten met wie het maar wil horen. Dan zou het kunnen zijn, dat kleine stapjes in een andere richting daarvan het gevolg zijn. Of dat iets oplost weet ik niet, maar in elk geval bevordert het onze innerlijke gemoedsrust. Zoals David Broza, door mij geciteerd in het vorige blog zei: “I don’t think I am going to change this world. I am going to change my world, and this makes me happy.”

East Jerusalem West Jerusalem

Geef een reactie

Do you know David Broza? An Israelian songwriter and singer. He did a wonderful project: producing a CD with singers and musicians from Israel and Palestine. This project is documented in a film with the title mentioned above. A must see, find it on Netflix.

The other week I witnessed a concert he gave in Amsterdam together with Mira Awad. Their performance was preceded by the documentary. They are wonderful singers. He is a kind of hybrid between Bob Dylan and Pete Seeger. It was a very moving evening.

People like David and Mira are courageous people. In their songs and in this project they are advocates of peace and understanding between Israelians and Palestinians. In Israel nowadays it is very difficult to be a peace advocate, let alone to cooperate with Palestinians to produce a documentary and a CD. You are scolded and called names, even threatened in the (social) media, insulted in social situations and discredited for disloyal behavior. For Mira it is even worse. The fact that she refuses to hate Israel makes her very unpopular with the Palestinian authorities. The Israelian authorities are looking down on Palestinians anyway.

Fortunately they make such beautiful music that on the other hand they have a great lot of fans. This is why the authorities can’t really harm them. Nevertheless, as I said earlier, it takes courage to do a project like this. What is wonderful, and what we can witness in the documentary, is that peace and understanding, even love, are developing in the studio. This is how they want to contribute to more harmony in their societies

We know that music can build bridges. There are other examples, like MasterPeace (https://www.masterpeace.org ) and the work of Merlijn Twaalhoven, and maybe many more. And there are more people with the courage of David and Mira, like Ibrahim Issa of the Hope Flowers School.*) As far as David Broza and Mira Awad is concerned, one may wonder if this kind of reconciliation on such a small scale makes any difference in their society. Anyway, this is what is giving them hope, and that in itself seems to me a positive contribution. As David says: “I don’t think I am going to change this world. I am going to change my world, and this makes me happy.” And about social change: “Slow is fast.” And Mira: ” Do not be afraid, the light always prevails, although darkness seems to be ruling right now. Carry you truths proudly.”

To this I have nothing to add.

* https://www.vriendenvanhopeflowers.nl/wordpress/?page_id=295

Disclaimer: I apologize for mistakes in my English. Blogs are cursory – not stuff for correction by a native speaker.

De hoogste rechter.

Geef een reactie

Hebben alle mensen een geweten? Ik? U? Rutte (die niet in zijn eerste leugentje gestikt is – ik ook niet trouwens)? Merkel? Berlusconi? Trump? Zijn fundamentalistische kiezer? Mugabe? Poetin? Erdogan? Assad? Mladic? Een jihadist, die op onschuldige burgers of kinderen schiet? Een ‘onschuldig’ kind dat een koekje van een schaaltje pikt? Een verzetsstrijder, die een moord pleegt om erger te voorkomen? Een straaljagerpiloot die een gekaapt vliegtuig met passagiers uit de lucht schiet, omdat dat de piloot van dat toestel een aanslag wil plegen op een vol stadion? (Ik zag gisteravond het toneelstuk Terror van Ferdinand von Schirach dat handelt over dit dilemma. Een aanrader: https://www.terror-devoorstelling.nl.).

Uit deze uiteenlopende voorbeelden blijkt wel dat de vraag niet zo makkelijk te beantwoorden is. Om iets dichter bij het antwoord te komen zullen we moeten onderscheiden tussen op zijn minst twee soorten geweten. 1. Het geweten dat voortkomt uit aangeleerde normen. De meest bekende daarvan zijn de tien geboden, maar je zou ook de klassieke, en later de katholieke deugden leer daartoe kunnen rekenen (het volgen van je geweten is dan leven volgens de deugden, zoals voorzichtigheid, gematigdheid, moed, enz.). Deze normen onderscheiden zich psychologisch nauwelijks van meer oppervlakkige voorschriften, zoals goede manieren of kledingvoorschriften. Het niet opvolgen daarvan kan tot dezelfde schuld- of schaamtegevoelens leiden als niet deugdzaam handelen.

2. Maar er is ook een ander soort geweten, noem het de innerlijke stem, die je laat weten wat in elke situatie de juiste handeling is (de categorische imperatief van Kant). Dat geweten is minder gestructureerd dan het eerste geweten, want het kan in verschillende situaties uiteenlopende aanwijzingen geven, en openbaart zich soms niet eens als een precieze aanwijzing, maar als een vaag gevoel of intuïtie. Overigens: het vereist oefening om die innerlijke stem te onderscheiden van de verankerde morele voorschriften, waarvan in de vorige alinea sprake was.

De inhoud van het eerste geweten is sterk afhankelijk van de opvoeding, en van de cultuur waarin we worden groot gebracht. In die zin heeft iedereen wel een zeker geweten. Zo zullen mensen als Trump of Erdogan of een terrorist zeker een geweten hebben, maar je kan wel stellen dat de inhoud van hun geweten niet overeenkomt met het mijne – en het uwe neem ik aan.

De interessante vraag rijst echter: hebben we allemaal dat tweede soort geweten? En, hoewel dat zoals we zagen, niet altijd precies aangeeft wat juist handelen is in een bepaalde situatie, heeft het dan toch een soort universele inhoud? Als het antwoord op deze vragen ‘ja’ zou zijn, dan rijst de vraag hoe het komt dat verschillende mensen zulk uiteenlopend gedrag vertonen in ethisch opzicht. Het zou kunnen zijn dat iedereen dat soort geweten wel heeft, maar dat sommigen geleerd hebben de stem daarvan zo effectief te onderdrukken (omdat het hem of haar niet uitkomt, of omdat er strijdigheid bestaat tussen de innerlijke stem en de aangeleerde normen), dat die niet meer gehoord wordt; laat staan dat die stem wordt opgevolgd.

Maar misschien is het antwoord op de vraag in vorige alinea wel ‘nee’. Dan zouden sommige mensen geen innerlijk geweten hebben. Die zijn dan gehandicapt en dus eigenlijk ook niet om hun gedrag (juridisch) te veroordelen. Al kan je als samenleving ervoor kiezen dat wel te doen om de rechtstaat te beschermen.

Volgens Vaclav Havel (Brieven aan Olga) heeft iedereen dat tweede geweten, maar ik twijfel. Maar ook als dat niet zo is: iedereen kan leren zich deugdzaam te gedragen – maar dan moet hij/zij wel het belang daarvan in kunnen zien. Wat hoe dan ook nooit zal werken is proberen anderen over te halen tot ander gedrag; je kan een ander niet veranderen. Wat echter altijd mogelijk is: luisteren, en proberen te zien wat de ander beweegt. Dat zal zeker tot meer begrip leiden, en wie weet, tot meer verbinding. En dan is alles mogelijk.

Volgende week wil ik een voorbeeld behandelen van iemand die die verbinding in praktijk brengt.

Snerp, piep, bonk.

Geef een reactie

Een wat lichter maar wel snerpend stukje vandaag (een beetje te lang, maar vooruit). Het gaat over een onderwerp dat de journalist Henk Hofland zeer ter harte ging, maar nu hij is overleden zal ik er maar eens wat van zeggen.

In 2001 maakte ik een wandeltocht van Berlijn naar Praag, twaalf jaar na de val van de muur. Ik weet nog dat ik in Cottbus een rustdag had genomen en op een bankje in de zon zat, alwaar ik onder andere de trams in Cottbus observeerde. Ik was onder de indruk van de – nieuwe – trams, die soepel en geluidloos voorbij zoefden.

Ik heb me mijn hele leven al buitengewoon geïnteresseerd voor trams. Jarenlang was ik lid van de Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen. Ik heb vele trams gezien en in vele trams gezeten. Vroeger (en nu) in Amsterdam, in Den Haag, in Rotterdam, in België (Brussel), in Lissabon, in Nice, in Praag, in Moskou, en op vele, vele andere plaatsen, die ik nu al weer vergeten ben. Vroeger maakten de trams wat meer lawaai en snerpten in de bocht, maar tegenwoordig is dat bijna nergens meer het geval – met één uitzondering maar daarover zometeen.

In Praag maakten de oude trams in 2001 niet zoveel lawaai, maar rammelden enorm als ze op kruispunten andere rails kruisten. In Amsterdam hoorde je vroeger bij de oude trams vooral het gieren van de elektromotor en het snerpen in de bocht – dat was voor de tijd van de beweegbare draaistellen. Wat me vroeger wel opviel was dat de trams in Rotterdam en vooral Den Haag zoveel geluidlozer , en ook comfortabeler reden dan de trams in Amsterdam. Ik heb nooit goed begrepen hoe dat kwam.

Tegenwoordig rijden de trams in Den Haag en Rotterdam nog steeds vrijwel geluidloos, ze zoeven over de rails zoals destijds de trams in Cottbus. Maar Amsterdam is, voor zover mijn ervaring reikt, de enige stad (ter wereld?) waar de trams niet alleen als vanouds lawaai maken, maar als je er in zit veel meer dan dat. Bij optrekken, remmen, en in de bochten, word je vergast op een luid en snerpend piepen, of een krakend kreunen, wat ergens vanuit de harmonicaverbinding schijnt te komen. Ook gaat het optrekken en het remmen vaak gepaard met dreigend gebonk (niet altijd in iedere tram, maar wel vaak). Dit alles geldt met name voor de Combino trams, die op alle lijnen rijden op twee na. Alleen de wat oudere trams, op de lijnen 24 en 5, kennen deze euvelen niet. Als je de trams op straat hoort, maken ze het lawaai van staal dat ratelt over staal. Bij de Rotterdamse en Haagse trams is dat niet zo.

Hoe zou dat toch komen? Ik vermoed dat een en ander samenhangt met het feit dat de Amsterdamse trams, als service aan het gehandicapte en hoogbejaarde volksdeel, geen schokbrekers hebben om zodoende een lage instap te verkrijgen. (Aan de andere kant worden er voortdurend haltes opgeheven, zodat de afstand tussen de haltes groter wordt. Is dit ter oefening van ditzelfde volksdeel?). Dat komt overigens het comfort niet ten goede. Maar het zou ook kunnen dat ze gewoon te goedkoop zijn ingekocht. Ze zijn gemaakt en geleverd door de Duitse firma Siemens. Duitse degelijkheid – hoezo? (De trams schijnen intussen ook te lekken)

Hoe dit zij, ik schaam me plaatsvervangend voor de bezoekers van onze prachtige stad. Maar misschien schrikt het hen op den duur wel af. Dat zou nog niet eens zo’n slecht effect zijn – want Amsterdam is al overvol van toeristen.

Zoals ik al zei, dit is een wat lichter stukje. Het betekent allemaal niets in het licht van de Eeuwigheid. Voor mij een goede training om me niet te irriteren aan wat ik toch niet kan veranderen. Maar ik ben wel benieuwd wat de gemeente gaat aanschaffen, als deze trams t.z.t moeten worden vervagen. Misschien is de gemeente zo gehecht aan het lawaai (en de traditie), dat ze lawaai als eis in de aanbestedingsvoorwaarden opnemen. Of misschien wordt het GVB wel geprivatiseerd. Alles is mogelijk. Maar misschien maak ik dat niet meer mee.

De domme consument – ik dus.

Geef een reactie

Het zal u waarschijnlijk niet ontgaan zijn: de advertentie van de Rabobank onder de titel: Growing a better world together. De advertentie suggereert dat de Rabobank, samen met zijn klanten – daar moet je dan natuurlijk wel bij willen horen – het wereldvoedselprobleem wel even zullen oplossen. Alsof dat zo simpel kan. Wat een pretentie, wat een arrogantie! Ik heb me aan deze advertentie geërgerd om drie redenen. De eerste is de misleiding, en zoals ik a zei, de pretentie. De tweede is dat ik me als stomme consument niet bepaald serieus genomen voel. De derde is dat een serieus probleem – honger – gebruikt wordt voor een commerciële actie. Ik vind dat onethisch.

Nu zijn er natuurlijk veel meer advertenties die het domme publiek misleiden, zoals, om maar een enkel voorbeeld te noemen, alle autoadvertenties die een lager verbruik opgeven dan daadwerkelijk is te behalen, of de tabaksadvertenties (die nog steeds hier en daar opduiken, met name gericht op de jeugd). Maar de Rabobank maakt het wel heel dol. Hun advertentie bevat een aperte leugen. In de eerste plaats, zoals gezegd, is het natuurlijk helemaal niet zo dat de Rabobank het wereld voedselprobleem kan oplossen. Daarvoor is een ware revolutie in de landbouw nodig, waaraan de Rabobank hoogstens een steentje kan bijdragen door hun financieringspolitiek. In werkelijkheid doen ze echter het tegendeel: ze financieren in Nederland (en elders?) nog steeds de schaalvergroting, de mestoverschotten en de bodemuitputting die het wereldvoedselprobleem juist veroorzaken.

U zou zich kunnen afvragen waarom ik me hier zo druk om maak. Tja, misschien was het de druppel die de emmer deed overlopen. Door schijnbaar eerbiedwaardige instellingen worden we voortdurend bestookt met halve waarheden en leugens alsof we achterlijk zijn. Ik wil nog een voorbeeld noemen: de Nederlandse overheid die al jaren beweert belasting-rulings aan banden te leggen, maar in feite het tegenovergestelde doet, onder leiding van de linkse (?) minister Dijsselbloem. En al jaren beweert, bij monde van staatssecretaris Wiebes, dat deze rulings geheel volgens de regels verlopen, quod non. Deze staatssecretaris is voor zijn werk nu beloond met een ministerschap. Als ik hem was zou ik aftreden – maar ja, ik ben dan ook niet geschikt als politicus.

Enfin, ik heb over de Rabobank maar eens een klacht ingediend bij de reclamecodecommissie (https://www.reclamecode.nl ). Men moet ergens beginnen nietwaar? In de hoop dat het, als druppel op de gloeiende plaat, toch een eerste klein stapje is naar een samenleving waarin we elkaar eerlijk vertellen wat we doen en wat er aan de hand is.

Wat is het om mens te zijn?

Geef een reactie

Via mijn vrouw Anne kreeg ik een interessante vraag aangereikt uit de Hart Sutra Club: Wat is het om mens te zijn? Je kunt die vraag ook parafraseren: wat is de essentie van het mens zijn? Als ik het in abstracte zin formuleer is het antwoord op deze vraag niet zo moeilijk. Ik zou zeggen: bewustzijn, dat zich ook bewust is van zichzelf. Of om met Troelstra te spreken: ‘Een beest met geest’. Maar als je deze vraag persoonlijk maakt wordt het veel lastiger: wie of wat is de mens? Dat is eenzelfde soort spirituele vraag als de vraag: Wie ben ik?

Ik kom dichter bij het antwoord als ik me realiseer wat mijn diepste verlangen is naar hoe, wat of wie ik wil zijn en wat ik in dit leven wil doen. Ik kom dan tot een zijnsvisie en een doevisie. Het valt nog niet zo mee om die visies te vinden en beknopt te formuleren; nog minder om die visies dan ook te realiseren (Er zijn oefeningen en workshops die je daarbij kunnen helpen. Het is in elke geval nodig je talenten te ontdekken en te ontwikkelen). Al onderzoekend zal bovendien blijken dat die visies in de loop van je leven een ontwikkeling doormaken.

Met het vinden en realiseren van onze zijns- en doevisie hebben we een mooi positief beeld van onszelf ontwikkeld. Maar er is ook een schaduwkant: onze gebreken, onze destructieve gevoelens en intenties, ons gebrek aan liefde, moed of edelmoedigheid, de struikelblokken in onszelf. Deze onderdrukken maakt niet dat ze weggaan. Een negatief oordeel over onszelf helpt ook niet, dat leidt alleen maar tot schuld of schaamte. Nee, het enige wat helpt is deze schaduwkant onder ogen te zien en accepteren dat het een deel is van wie we zijn. Dat zal de weg openen om deze schaduwkant te hanteren, zodat de schade voor mezelf en anderen in de praktijk meevalt.

Maar, zoals Levinas zegt: je kunt niet volledig mens zijn zonder verbinding met de ander. Het erkennen en openstaan voor de eigenheid van de ander is de weg naar de beleving van de oneindigheid. Professor Roger Burggraeve (of was dat ook Levinas, ik weet het niet meer) noemt dat: trans-ascendentie: het opstijgen naar het Al.

Deze drie wegen vormen tezamen een levensopgave die pas eindigt met de dood. Naarmate we vorderen op deze weg komen we ook dichter bij het antwoord: wie of wat is de mens? De antwoorden op de vragen “Wie ben ik?” en “Wie is God” heb ik mogen ervaren, maar deze vraag staat voor mij nog open.