Categoriearchief: Persoonlijke groei

Zijn we allemaal één?

In de lijn van Beethovens Eroica verklankt het werk . . . de overwinning van het goed op het Kwaad. . . . Het Adagietto kwijt zich voorbeeldig van zijn taak als inleiding op de finale. . .
De triomf van het Goed op het kwaad is een feit.
(Geert Riem over de vijfde symfonie van Gustav Mahler*)

.
.

In mijn miniserie over hoe om te gaan met het kwaad in de wereld heb ik vorige week twee vragen opgeworpen:
1. Waarom is het nodig ons eerst te verdiepen in het kwaad in onszelf en de wereld om ons heen alvorens we het goede in de wereld kunnen neerzetten?
2. Hoe, en onder welke omstandigheden, moeten we ons toch direct tegen het kwaad verzetten?

Ik ga eerst in op de eerste vraag.
Als we het kwaad niet echt onder ogen zien kunnen we onze aandacht niet onverdeeld op het goede richten. Als we dat toch proberen onderdrukken we het besef van het kwaad in ons, in plaats van het buiten onze aandacht te parkeren. Dan woekert het in ons verder als onze schaduw, neemt energie in beslag, en maakt ons minder krachtig in relatie tot het goede. Dit leven zit zo in elkaar dat we deze wereld alleen in tegenstellingen kunnen waarnemen, dus als we echt in het goede willen duiken moeten we dat ook in het kwaad doen. Dat verdiept ons bewustzijn, en maakt ons milder en bescheiden. Verder: diegenen die het kwaad bedrijven zijn aan ons verwant – dat zien we als we dieper in onszelf duiken. Ze zijn als familieleden in de ‘family of men’ en net als in onze eigen familie komen daar familieleden in voor waar we moeite mee hebben. Maar ze blijfven toch familie, of we dat nu leuk vinden of niet. Dit besef houdt de weg open naar eenheidsbeleving: het weten dat we deel uit maken van een groot geheel: Gaia met alles erop en eraan.

De tweede vraag. Ik heb twee weken geleden gezegd dat we niet direct met het kwaad in conflict moeten treden. Maar op die regel is een uitzondering: als onze naasten of wijzelf direct persoonlijk bedreigd worden, fysiek, of in onze uitdrukkingsmogelijkheden; kortom: in onze vrijheid of zelfs in ons bestaan, en als alle andere mogelijkheden zijn uitgeput. Maar ook dan moeten we proberen geweld te vermijden, maar soms is zelfs dat niet mogelijk. In dat geval moeten we, als we daar de tijd voor hebben, kiezen tussen twee kwaden, passief zijn of verzet: wat levert het minste schade of leed op?

Hiermee ben ik aan het einde gekomen van mijn miniserie over goed en kwaad, maar het laatste woord is er natuurlijk niet over gesproken. We zullen erover moeten blijven denken en spreken, en navenant handelen, zolang het kwaad bestaat – en dat is dus voor de rest van ons leven. Maar niet voortdurend; we moeten ons ook Prediker herinneren: Er is een tijd om te wenen en een tijd om te lachen. (Pred: 3.4)

*) In de vijfde symfonie laat Mahler horen wat ik in de afgelopen blogs heb proberen te zeggen: je moet eerst in het Kwaad duiken alvorens je het Goede kunt laten triomferen. Citaat is afkomstig uit de programma toelichting bij een Musico-reis waaraan ik afgelopen week heb deelgenomen.

De weg van het hart.

Geef een reactie

It is only with the heart that one can see rightly; what is essential is invisible to the eye.
Antoine de Saint-Exupery

Als u door het vorige blog bent blijven zitten met gevoelens van zelfverwijt, verontwaardiging of woede, is het nu tijd deze gevoelens even te parkeren en uw aandacht te richten op het pad van de liefde (zie mijn blog van 1 mei).

Geef allereerst aandacht aan uw lichaam. Dat is een wonder, zelfs als u lijdt aan een ziekte of ouderdom. Maar nog steeds werkt het spontaan aan uw eigen heling (want anders was u nu overleden) en is het een instrument voor schoonheidsbeleving (natuur, kunst, muziek). Neem de tijd om hier even bij stil, te staan, voor reflectie of meditatie, en zie in hoe bevoorrecht u nog steeds bent door in dit land te leven, genoeg te eten te hebben en een dak boven uw hoofd. En mocht u heel ziek zijn of heel oud, word dan vriendjes met de dood. Dat is trouwens ook geen slecht idee voor de mensen die nog gezond of jong(er) zijn. En zorg goed voor uzelf: eet smakelijk en verantwoord, en beweeg als u dat nog kan (wandelen, zwemmen, fietsen, sportschool, sportclubs). En vergeef uzelf.
Vervolgens, zorg dat de plezier-functie in uw leven in tact is. Zorg dat er leuke dingen zijn om naar uit te kijken: uitjes, feestjes, reisjes, museumbezoek, bijzondere tv-uitzendingen of Netflix-series, films, lezingen of podcasts die u interesseren. Laat uw leven sober zijn doch rijk aan feesten. Er zijn altijd mogelijkheden, zelfs als u weinig geld heeft of fysiek gehandicapt bent.
Daarna: geef aandacht aan uw medemensen. Vergeef iedereen die u nog iets te vergeven heeft, als u daartoe bereid en in staat bent (en anders, werk daaraan). Praktiseer belangeloze vriendelijkheid, ook naar mensen die u niet kent. Onderhoud (oude) vriendschappen, en/of maak nieuwe vrienden. Als u er fysiek toe in staat bent, ga naar plekken waar u mensen kunt ontmoeten: buurtcentra, café’s, georganiseerde activiteiten. Pak het vervolgens wat structureler aan. Word vrijwilliger, of lid van een organisatie die gaat voor vrede of een genezende wereld. Maar zorg dat u niet tegen iets protesteert, maar het goede ondersteunt. Voorbeeld: protesteer niet tegen Israël maar ondersteun vredes-activisten in Israël en Palestina. Doneer naar vermogen aan goede doelen.

Laat u niet misleiden door de gebiedende wijs enkelvoud in bovenstaande suggesties. Het zijn maar aanbevelingen – doe niets uit plicht, maar alleen uit keuze. En als u dat consequent praktiseert, dan wordt u een bron van constructieve energie in de wereld, en werkt zodoende aan de verzwakking van het kwaad. Als extra bonus houdt u er een goed gevoel aan over.

Waarom is het nodig eerst het kwaad onder ogen te zien, alvorens het goede te doen? Daar kom ik volgende week op terug.

Ik heb me in vorige blogs uitgesproken tegen direct verzet tegen het kwaad, want dan versterk je het juist. Maar er is op die regel een uitzondering: als je direct beperkt wordt in je vrijheid het goede te doen. Dat kan gebeuren onder meer of minder autocratische regeringen. Zover is het in Nederland nog niet, maar dat komt wel gevaarlijk dichtbij. Wat dan te doen? Daarover eveneens volgende week.

In de put van het kwaad.

Geef een reactie

Als iemand niet in de duisternis staat zal hij niet in staat zijn het licht te zien.
Uitspraak van Jezus in Gesprek met de Verlosser

Als we het kwaad in de wereld niet effectief rechtstreeks kunnen bestrijden (zie mijn vorige blog) hoe moeten we ons dan er tegenover opstellen?

In de eerste plaats moeten we het kwaad in onszelf onderzoeken. Ikzelf bijvoorbeeld heb een voetafdruk van 4,3 ha, terwijl ik als wereldburger maar recht heb op 1,6.*) Ik draag daarmee onevenredig bij aan de vernietiging van de ecosystemen. Het is door een zorgvuldige leefstijl wel 1,3 ha minder dan de gemiddelde afdruk in Nederland, maar toch. . . Ik voel me er behoorlijk schuldig over , maar weet niet hoe ik mijn voetafdruk verder omlaag kan krijgen zonder radicaal met mijn huidige leven te breken. Iets waartoe ik niet bereid ben en waarschijnlijk ook niet meer toe in staat ben.
Maar dat is niet het enige. Ik gebruik regelmatig Facebook en WhatsApp, en draag daarmee indirect bij aan de rijkdom van Mark Zuckerberg, die geheel is gericht op zijn naakte eigenbelang, Trump ondersteunt en aanhanger is van het eindtijdfascisme (waarover later meer). Ik ben aan het onderzoeken hoe ik dat kan vermijden, maar zie nog niet hoe ik dat zonder grote nadelen kan doen.
Deze voorbeelden kan ik naar believen uitbreiden – maar het punt is nu wel gemaakt. Het laat mijn destructieve rol in de wereld duidelijk zien.

In de tweede plaats moeten we het kwaad om ons heen niet negeren, maar duidelijk onder ogen zien zonder daar direct op te reageren maar ons er wel door te laten raken. Opnieuw een paar voorbeelden:
Mw. Faber verbiedt het COA om alleen reizende minderjarige vluchtelingen mee te nemen met schoolreisjes, bijvoorbeeld naar de Efteling. Hoe verdrietig dat is voor de betreffende kinderen is uitstekend verwoord door Abdelkader Benali in een column in Trouw (5/5/25). Maar de schade is nog veel groter, getuige de ingezonden brieven op Facebook (Metro Holland), 3 mei 2025). Ze schrapt nu ook het activiteitenbudget voor asielzoekers. Hoe harteloos kun je zijn.
Onze regering heeft tor zeer recent nauwelijks gereageerd op de misdaden van Israël: genocide en uithongering (een oorlogsmisdaad). Ook nu is de reactie maar mondjesmaat (maar die roept wel de woede van de heer Wilders op). Ook blijft ze Israël onderdelen voor wapens sturen. Daarmee is ze medeplichtig aan massale moord en al het leed dat daaraan voorafgaat.
De heer Wilders is van mening dat Rusland het volste recht heeft Oekraïne (en daarna eventueel andere landen) onder de voet te lopen. Tijdens de formatie van de huidige regering heeft hij die standpunten ‘even in de ijskast gezet’, maar hij laat zijn reacties er nu wel door bepalen.

Ik heb me in deze voorbeelden welbewust beperkt tot het eigen land – al vindt er in de wereld op nog veel grotere schaal kwaad plaats. Maar laten we nu maar eerst eens dicht bij huis kijken. De voorbeelden laten zien dat het nodig is om het kwaad aandachtig onder ogen te zien om de ernst ervan te doorgronden en ons er door te laten beroeren. Als u deze werkwijze volgt zit u nu waarschijnlijk in de put. Daar moeten we het natuurlijk niet bij laten. Volgende week zal ik een ladder aanreiken om daar weer uit te klimmen en het kwaad effectief aan te pakken zonder de strijd er rechtstreeks mee aan te binden.

**Jeremia treurend over de verwoesting van Jeruzalem**, Rijksmuseum Amsterdam

*).Het stukje van de aarde dat we nodig hebben om te leven, uitgedrukt in hectare. Op basis van een eerlijke verdeling is per mens op aarde maar ruim 1,6 ha beschikbaar.

De weg van het midden.

Geef een reactie

Er is een weg tussen de wereld van de geest en de wereld van de materie, en wij schrijden daar in onwetende sluimer op voort.
Kahlil Gibran – Ideeën

Voor Aristoteles was de weg van het midden de weg van de deugden, die elk in extreme uitersten tot ondeugden leiden. Zo is moed het midden tussen roekeloosheid en lafheid, en compassie het midden tussen dweperij of aanbidding enerzijds en onverschilligheid of het naakte eigenbelang anderzijds. Maar Gibran heeft het getuige bovenstaand citaat over een heel andere weg, die we allemaal af lopen in dit leven, al ‘schrijden we daar vaak in onbewuste sluimer op voort’. Maar we kunnen ons van die weg meer bewust worden, wakker worden als het ware. Dan realiseren we ons dat die weg niet zoveel anders is als de weg tussen boven en onder, tussen hemel (kosmos) en aarde (het ‘huwelijk tussen hemel en aarde’), tussen hoofd en buik, tussen de wereld van het denken en de ziel, tussen licht en vorm (structuur), tussen het eerste en het zevende chakra – kortom de weg van het hart. Dat is dan de weg van de liefde, de verbinding, medeleven. Dit zijn natuurlijk allemaal symbolische duidingen, maar ze kunnen wel degelijk leiden tot bewustwording als we erop contempleren of mediteren.

Als ons levensdoel, ons heilig contract, op de weg van het hart ligt, dan komt het met ons leven wel goed. Dan beleven we het als zinvol, dan zijn we in balans en ervaren we dat we een bijdrage leveren in de wereld. Als we daarentegen teveel in onze buik leven (op materieel niveau), of te eenzijdig cerebraal, dan zijn we niet in balans en zullen dat ervaren als vage gevoelens van onvrede. Voor mij persoonlijk was het inzicht van Gibran niet helemaal nieuw, maar het inspireerde me wel. Het zette me aan tot reflectie op en evaluatie van mijn eigen levensloop en levensdoel. Ik realiseerde me dat de manifestatie van de Oorsprong in dit leven in de vorm van licht, liefde en wetten overeen komt met de drie paden die door Gibran worden genoemd, en dat het pad van de liefde onze eigenlijke bestemming is. En dat zette me weer aan tot een contemplatie over wat liefde eigenlijk is. Zo heb ik de Aarde en haar bewoners lief, al roept een deel van haar bewoners soms verontwaardiging en woede op. Dat kunnen dus ook uitingen van liefde zijn – liefde is niet altijd zachtaardig en vredig.

Echte en valse guru’s

Geef een reactie

The real question is not whether life exists after death. The real question is whether you are alive before death.
(Osho)

Vrijwel alles wat ik weet ben ik me bewust geworden dankzij de vele meesters in mijn leven. Een aantal heb ik persoonlijk ontmoet, maar met veel meer heb ik kennis gemaakt via hun boeken. Ook zijn er enkele procedures en rituelen die me inzicht hebben geschonken, bijvoorbeeld het transformatiespel. Tenslotte kan dat ook (zelden) gebeuren naar aanleiding van een ervaring uit het dagelijks leven; zoals getuige zijn van een geboorte.

Een ware (leer)meester is voor mij iemand die het vermogen heeft de wijsheid en de inzichten te wekken die al in me leefden, maar waarvan ik me niet bewust was. Een dergelijk inzicht komt binnen met een besef van herkenning, en een zeker weten: dit is de waarheid voor mij. Dat moment kan gepaard gaan met gevoelens van vreugde, opwinding, schrik, of juist een kalme zekerheid. Als leraren die gevoelens niet kunnen wekken, dan zijn het, althans voor mij, geen ware meesters. Ik geloof dat we niets kunnen weten, dat we niet al wisten maar tot dusverre onbewust was. Docenten en leraren kunnen kennis overdragen, maar kennis is geen weten. Kennis is slechts hypothesen, veronderstellingen, dogma’s die door nieuwe inzichten en ervaringen weerlegd kunnen worden.

Osho was voor mij een meester. Ik heb hem nooit in levende lijve meegemaakt – ik geloof dat ik hem een keer op tv gezien heb, maar dat kan ik me niet goed herinneren. Maar zijn boodschap kwam tot me in zijn boek:The way of the White Cloud (1975). Des te vreemder is het voor mij dat er in zijn ashrams onacceptabele dingen gebeurden. Dan doel ik niet op de 93 Rolls Royces, maar meer op zaken als het veelvuldig plaats vinden van gedwongen sex tussen volwassen mannen enerzijds en kinderen en tieners anderzijds – soms tegen hun uitdrukkelijke wil in. Hoe kan zo iets samen gaan met de wijsheid die ik hem altijd heb toegedicht? Hoe valt het te rijmen met het respect voor personen dat ik altijd bij hem heb waargenomen? Heb ik dat dan zo verkeerd gezien? En hoe is het mogelijk dat andere wijze en (ook door door mij ) zeer gerespecteerde meesters ook veel aan Osho hebben ontleend, en dit allemaal niet gezien hebben? Onbegrijpelijk.

Er wordt wel gezegd dat Osho daarvan niets heeft geweten, maar dat kan ik me nauwelijks voorstellen. En overigens zijn er wel meer meesters en guru’s die hele rare dingen hebben gedaan of toegelaten.

Daaruit vallen een paar lessen te trekken:

wijsheid hoeft niet samen te gaan met goedheid
onderwerp je nooit aan een guru of meester – al is het wel waardevol om je soms eens tijdelijk aan hem of haar over te geven. Maar blijf op andere momenten kritisch. Er is een sterk verschil tussen onderwerping en overgave.
Er is een groot verschil tussen de uitstraling en invloed die uitgaat van (verlichte) meesters, en het charisma van mensen als Trump, Musk en Wilders. Dezen zijn kwaadaardig of dom, of allebei, maar ze hebben niettemin grote aantrekkingskracht, zodat velen zich aan hen onderwerpen. Het is goed om bij onszelf de reacties op deze mensen gade te slaan, maar niet het kind met het badwater weg te gooien. Voor de leermeesters in mijn leven ben ik tot op de dag van vandaag dankbaar.

Ja?

2 reacties

Ik trok voor het nieuwe jaar een Engel-kaartje: Willingness, (zie mijn vorige blog¹) en toen moest ik ineens aan het bovenstaand liedje van Harry Bannink denken, gezongen door Wim Sonneveld als Frater Venantius. Humor uit de zeventiger jaren, en ogenschijnlijk niet zo diepgravend, maar als je over bovenstaande zinsnede nadenkt zit er heel wat in. (overigens zat ik, toen ik de opnames van Wim Sonneveld op YouTube weer zag, hardop te lachen voor mijn computer. Ik moet jullie echt aanraden daar eens naar te kijken.²) Immers, als je geen ‘ja’ zegt tegen het leven, dan wordt het leven grauw en grijs, en kom je in een vicieuze cirkel (noodlottige kringloop) terecht (zie https://nl.wikipedia.org/wiki/Vicieuze_cirkel). Maar het is niet zo simpel om in deze wereld ‘ja’ te zeggen tegen het (hele) leven, gezien alles wat er in de wereld gebeurt.

In 2023 heb ik herhaaldelijk over het kwaad in deze wereld geschreven, en ik kwam daar tot de conclusie dat het kwaad uit dezelfde oorsprong voortkomt als het goede. Deze realisering helpt me om ‘ja’ te zeggen tegen het leven, het HELE leven, dus ook Poetin, Netanyahu, Wilders en hun trawanten. Dat betekent natuurlijk niet dat ik instem met hun gedrag, maar wel dat ik aanvaard dat zij er zijn – dat het kwaad er is. Ik zeg dat nu wel zo makkelijk, maar dat valt natuurlijk in de praktijk niet mee. Het moet niet beperkt blijven tot een mentaal trucje. En hier komt de engel van Willingness, bereidheid, me te hulp: ben ik bereid om echt ‘ja’ te zeggen? Deze engel kan ook samengaan met de bereidheid om me gelijkertijd in handel en wandel te doen kennen als vrijmetselaar: weg te nemen wat ons van elkaar scheidt, te bevorderen wat ons aan elkaar bindt, en te werken aan de Tempel der Humaniteit. Daarin schiet ik natuurlijk nog vaak tekort, maar het blijft een mooi doel om naar te streven.

^{1 )}DIt blog – Bestaan er engelen? – was vorige week door een technische fout slecht bereikbaar. Het is nu te vinden op deze site via de kolom aan de rechterkant of via https://www.erikvanpraag.nl/bestaan-er-engelen/
²) Zie you tube – Frater Venantius – en https://nl.wikipedia.org/wiki/Frater_Venantius

Oud en Nieuw, weer een gebed.*)

Geef een reactie

Oudejaarsavond (dit gebed is hier individueel geformuleerd, maar kan ook gezamenlijk gebeden worden)

Aanwezige,
Dit is een avond van terugzien en vooruitzien. (Beantwoord dan de volgende vragen)
Wat zijn de dingen van het afgelopen jaar waar ik met vreugde op terug kijk? (stilte, eventueel opschrijven) Wat zijn de dingen waarvan ik spijt heb, of die ik betreur? (stilte, eventueel opschrijven) Kan ik daarvan afscheid nemen? Heb ik mezelf of anderen nog iets te vergeven? (forceer niet – als je nog niet aan vergeving toe bent, dan is dat OK) En tenslotte, wat is het belangrijkste dat ik van het afgelopen jaar heb geleerd? (stilte, eventueel opschrijven)
(als je voor het afgelopen jaar een engel-kaartje hebt getrokken is dit het moment om afscheid te nemen en de engel los te laten. Vergeet niet de engel te bedanken!)

Voor alles wat ik in het afgelopen jaar heb ontvangen zeg ik u ten diepste dank.
Voor het komend jaar wil ik geen concrete voornemens uitspreken, want de weg naar de hel is geplaveid met goede voornemens. (als je er absoluut zeker van bent kun je wel besluiten nemen over iets wat je volgend jaar gaat doen, en daarbij ondersteuning vragen. Maar doe geen beloften die je misschien niet waar kunt maken) Wel kies ik er voor het komend jaar verwachtingsvol tegemoet gaan, zonder verwachtingen maar met een open en onschuldige geest.
Ik kies er ook voor om in het komend jaar bewust en aanwezig te leven, en wil u vragen me hieraan te herinneren als ik niet aan deze intentie voldoe. Wilt u me steunen als ik in de put zit of mijn hoop of vertrouwen of de weg even kwijt ben, en me helpen die dan terug te vinden?
Niet mijn wil maar uw wil geschiede, maar als het even kan zou ik het volgend jaar graag in gezondheid willen doorbrengen.
Zou u me voor het volgend jaar willen zegenen? In buig mijn hoofd en zeg u dank.

(Vervolgens kun je ervoor kiezen om voor het komende jaar een engel-kaartje te trekken, en de instructies volgen die ik heb gegeven in onderstaand boekje. In een volgend blog zal ik die instructie herhalen.)

*) Overgenomen uit: Gebedsboekje voor zoekers, door Erik van Praag, 2010. Dit boekje laat ook zien waarom bidden zinvol is, ook als je niet godsdienstig bent.

Eerstvolgende blog op 9 januari

Evaluatie

Geef een reactie

The person who has the courage to know himself, is the warrior of the heart
(Danaan Parry)

Zoals ik het zie zijn er twee manieren waarop je bewust kunt leven. De eerste manier is beschreven in onder meer de Zen traditie, het Taoïsme en de Stoa. Het is een spirituele traditie zonder leer. Het komt neer op volledig leven in het NU, wat ook kan worden aangeduid met mindfulness, of, wat ik een beter woord vind, aandacht. Het leven in aandacht is een leven zonder toekomstig doel. Het is dus niet gericht op iets bereiken.

De andere manier van bewust leven is volgens je bestemming: dat wat je in dit leven te leren, te doen en te geven hebt. Je eerste taak is uit te vinden wat die bestemming is; je hogere levensdoel als het ware, en dan je leven te wijden aan het waarmaken daarvan. Ikzelf heb meer volgens deze tweede manier geleefd. Als je op die manier leeft stel je vaak ook subdoelen, of begin je deelprojecten.Sommige daarvan zijn succesvol – andere mislukken.

Terugkijkend op je leven kun je je leven als meer of minder geslaagd beschouwen. In het eerste geval gaat het dan om de vraag: hoe goed ben ik in staat geweest aandachtig te leven. In het tweede geval: wat waren mijn successen, maar ook mijn mislukkingen. En ook gaat het om de vraag hoe liefdevol heb ik in het leven gestaan, en omgekeerd: welke schade heb ik toegebracht aan mijn medemensen?

Aan het eind van je leven – soms pas op je sterfbed – komen die vragen spontaan op. Maar het kan ook dienstig zijn die vragen eens eerder te stellen (over je leven tot dan toe), want als je eerlijk naar jezelf kijkt, leveren die vragen veel zelfinzicht op. Een valkuil is echter dat je te kritisch over jezelf oordeelt, en dan afbreuk doet aan je zelfrespect. Maar het gaat niet om je oordeel, maar om te weten wie je eigenlijk bent. Die wetenschap kan leiden tot wijsheid en veerkracht, en je helpen je leven desgewenst bij te sturen.

Eerder heb ik beschreven hoe gebrek aan zelfinzicht leidt tot gebrek aan leiderschap – of erger tot domheid bij onze leiders en medeburgers. Dat zien we in onze samenleving nu op grote schaal gebeuren, tot schade voor ons allemaal. Vandaar dat ik oproep tot meer zelfreflectie. Dat is niet altijd makkelijk, want je moet dan ook je eigen tekorten onder ogen zien. Vandaar dat zelfreflectie moed vereist, en zo weinig mensen het doen. Maar als je het eerlijk doet, en de bovengenoemde valkuil weet te vermijden, kan het ook leiden tot voldoening en innerlijke vrede. Misschien uiteindelijk zelfs wel tot wereldvrede.

Arrogantie.

1 reactie

In mijn werkzame leven heb ik heel veel plezier beleefd aan het schrijven en publiceren van vele artikelen en een dertiental boeken (een drietal in samenwerking met anderen). Helaas zijn deze boeken op twee na slecht verkocht. De twee die goed zijn verkocht zijn De Professionele Manager en Spiritueel Leiderschap. Het eerstgenoemde boek is eigenlijk een losbladige leergang, en het enige boek waaraan ik goed verdiend heb (ƒ 80.000 !) Het is echter nergens meer te verkrijgen en zelfs niet meer te vinden op Internet. Spiritueel Leiderschap is daarentegen nog steeds in de handel. Na de eerste twee drukken heeft de uitgever het omgezet in printing on demand. Ik beschouw dat zelf als mijn magnum opus. Het boek dateert al van 1996 maar gaat nog steeds af en toe over de (virtuele) toonbank.

Ik heb vaak gezegd dat ik in al die boeken nooit iets origineels heb beweerd. Alles wat ik heb geschreven is al eens eerder gezegd, en vaak aanzienlijk beter – soms al duizenden jaren geleden. Waarom heb ik die boeken dan geschreven? Wel, een belangrijke reden heb ik al genoemd: ik had er plezier in. Maar bovendien heb ik door mijn toegankelijke stijl*) vele denkbeelden opnieuw onder de aandacht gebracht of op een nieuwe manier met elkaar in verband gebracht. Ik vergelijk die denkbeelden wel eens met stukjes in een kaleidoscoop. Ik schud die dan, en een nieuw patroon wordt zichtbaar. En ik had met de meeste boeken ook nog wel een specifiek doel. Enerzijds zijn er boeken die een hulp bieden bij persoonlijke en spirituele ontwikkeling, en anderzijds boeken die een maatschappelijk probleem aan de orde stellen, vaak met een suggestie van de richting waarin een oplossing moet worden gezocht. Overigens hangen die twee thema’s in mijn opinie samen, omdat ik geloof dat de oplossing van de meeste maatschappelijke problemen begint bij persoonlijke bewustwording, ook al is dat niet voldoende. Ook structurele systeemveranderingen zijn noodzakelijk.

Ik heb nooit de pretentie gehad dat ik de wereld kon verbeteren, maar wel dat ik een steentje kon bijdragen. Ik vind het daarom teleurstellend dat een aantal van mijn (onze) boeken zo slecht verkocht zijn. Ik ben namelijk wel zo arrogant om te denken dat enkele passages een ruimer lezerspubliek hadden verdiend. (Gelukkig wordt mijn arrogantie wat getemperd door de slechte verkoopcijfers – dat voorkomt dat ik rondloop met een opgeblazen ego.) Ik weet ook wel dat je de invloed van je boeken niet uitsluitend aan het aantal verkochte exemplaren kunt afmeten, maar een aanwijzing is het toch wel. Terzijde: dat een goede verkoop niet altijd veel invloed betekent toont het geval van Herman Tjeenk Willink aan. Zijn boeken Groter denken, kleiner doen en Kan de overheid crises aan? bereikten veel lezers. Maar de kritiek en de analyse van Tjeenk Willink op de overheid en het bestuur heeft tot nu toe, ondanks de ruime instemming zie zijn boeken oogsten, nog nauwelijks effect gehad. In volgende blogs ga ik sommige van de passages uit mijn boeken niettemin nog eens onder de aandacht brengen, al zal ik ze niet uitvoerig citeren.

Prof. mgr Downloaden

*) Die heb ik te danken aan Eli Whitlau († 2013) die me het wetenschappelijk jargon heeft afgeleerd. Dat is een verhaal op zich, maar voert voor nu te ver.

Mijn blogs worden altijd aangekondigd op Facebook, LinkedIn en mastodon.

De dag ligt nog voor ons.

Geef een reactie

Als u liefhebt zonder bij de ander liefde op te wekken, d.w.z. als u niet in staat bent. . . uzelf geliefd te maken, is uw liefde machteloos en rampzalig
(Marx, geciteerd door Erich Fromm)

Disclaimer: ik laat de uitslag van de Amerikaanse verkiezingen maar even rusten. Er zal nog heel veel over geschreven worden, zolang er nog plaatsen zijn waar het vrije woord gesproken kan worden.

Ik kreeg dezer dagen een boek onder ogen, dat al een tijd in mijn boekenkast stond: De dag ligt nog voor ons, onder redactie van J.P. van Praag, dat een aantal essays door Humanisten bevat, en een aantal bemoedigende perspectieven biedt voor deze tijd. Het werd geschreven in1969, midden in de Koude Oorlog. De Cuba crisis van 1962 lag nog vers in het geheugen, en in het jaar daarvoor was de Praagse Lente met harde hand onderdrukt door de Soviet Unie en enige van zijn satellieten. Ook toen was het, net als nu, een tijd van spanning en crisis, en leefden de mensen in angst (voor de bom), al speelde de klimaat crisis nog geen rol.

In dit blog wil ik nader ingaan op het essay van Erich Fromm. In die tijd was de psychologie verdeeld in twee stromingen: de descriptieve en statische behavioristische psychologie en de psychodynamische psychologie, die nog sterk onder de invloed stond van Freud. Freud stelde dat de mens gedreven werd door een één centrale hartstocht: seksualiteit. Later voegde hij daaraan de machtsdrift en de doodsdrift toe. Deze behoeften zijn gericht op het individuele welzijn, en daaruit is de conceptie van de menselijke begeerte voortgekomen, waarop de economische neo-liberale visie en het hedendaagse individualisme zijn gebaseerd.*)

Fromm heeft erop gewezen dat er al een halve eeuw eerder door Marx een psychodynamische theorie was ontwikkeld die heel anders in elkaar zat. Marx stelde dat de mens niet alleen op zichzelf of op eigen bevrediging was gericht (bijvoorbeeld in zijn behoeftes aan aandacht en liefde) maar ook op de ander: de de behoefte om liefde te geven. Je ziet dat al bij heel kleine kinderen. Ook zijn er materiële behoeften die gericht zijn op het aangaan van een relatie, in dit geval met fysieke objecten. En een andere behoefte is het vermogen dat je bezit te gebruiken en zodoende een bijdrage te leveren aan de wereld om je heen. We zien dat Marx zodoende een voorloper is van zowel Freud als Maslow, en van de humanistische psychologie in het algemeen. Uit deze visie is het concept van solidariteit voortgekomen, dat een tegengif is tegen nationalisme, discriminatie en populisme.

**Aanhangers van Extinction Rebellion** tijdens een blokkade van de A12. (Foto Bram Petraeus)

*) Overigens benoemde reeds Boeddha ‘begeerte’ als een bron van het menselijk lijden.