Hemelvaartsdag.

. . . en een wolk onttrok Hem aan hun ogen (Handelingen, 1:9)

Broederschap, moeilijk en eenvoudig woord,
Gemakkelijk geschreven, uitgesproken,
In deze wereld dagelijks verbroken,
Hoog nagejaagd, altijd weer onverhoord.
(Willem Brandt)

Vrijheid, gelijkheid, broederschap. Dat zijn de idealen van de Verlichting, waar het nu niet zo best mee gesteld is. Vrijheid is doorgeschoten tot individualisme en eigenbelang. En we weten allen hoe het er met de gelijkheid voorstaat. Maar hoe zit het met broederschap?

Het woord ‘broederschap’ is ‘gender’ gevoelig, vandaar dat het woord vaak wordt omzeild. De socialisten spreken van solidariteit, de christenen van naastenliefde. Ikzelf prefereer het woord ‘verwantschap: ‘gender’ neutraal en hetzelfde aanduidend: het besef dat we verbonden zijn met onze medemensen.

Je kunt verwantschap evenals de andere idealen van de verlichting zien als een ideaal, een norm, een universele waarde. Ik kies er echter voor om het te zien als een feit: we zijn verwant met alle andere mensen (en zelfs met de dieren en planten), want we komen voort uit één oorsprong. We maken zodoende deel uit van de ‘family of men’ waarbij ‘men’ niet moet worden vertaald als ‘mannen’, maar als ‘mensen’.

Net als in een gezin (de ‘nuclear family’) zijn er soms familieleden waarmee we moeite hebben. Soms doen onze kinderen, broers en zusters, (voor)ouders, verwanten, dingen die we afkeuren, of hebben ze denkbeelden die we ten stelligste verwerpen. Maar het blijven onze familieleden, en of we het nu leuk vinden of niet, we houden met hun een band.

Dit is een metafoor voor de ‘family of men’. Ik heb bepaaldelijk moeite met sommige leden van mijn ‘extended family’: Poetin, Thierry Baudet, voetbal vandalen, en in mindere mate met Rutte en Kaag. Maar het zijn wel mijn verwanten, of ik dat nu leuk vind of niet.

Ik denk dat het ideaal van broederschap niet zozeer moet worden ingevuld met het streven naar solidariteit of naastenliefde – dat is een nobel maar met betrekking van sommige van mijn verwanten een te hoog gegrepen doel, ten aanzien waarvan ik wel moet falen. Het is eerder me te realiseren dat alle mensen mijn verwanten zijn, en mijn gedrag daardoor te laten bepalen. Concreet houdt dat in dat ik niemand als verloren zou moeten afschrijven.

Mijn lezers weten dat ik geen traditioneel gelovige ben, maar de bijbel biedt wel inspirerende metaforen. Zo ook op deze Hemelvaartsdag; zie het citaat hierboven. Dat betekent dat het nu op onszelf aankomt; er is niet iemand meer die het voor ons doet. Ik ben het zelf die verwantschap moet praktiseren – als velen van ons dat zouden kunnen doen ontstaan er misschien creatieve oplossingen voor de grote problemen van deze tijd; en met name voor de oorlog in Oekraïne.*)

Maerten de Vos, De hemelvaart van Christus.

*) Zie bijvoorbeeld: https://ubiverse.org/posts/the-inevitability-tragedy-and-opportunity-in-the-invasion-of-ukraine. Zeer aanbevolen.

Code Rood II

Het fascisme, als het ooit terugkeert, zal het zich ongetwijfeld aandienen in het gewaad van het antifascisme (Jacques Presser *)

Onze democratie is in gevaar. Acuut is het gevaar in Amerika, met name als de democraten de verkiezingen in november verliezen. Het is nu al zo dat ‘de grote leugen’ (de verkiezingen van 2020 zijn Trump ontstolen) aangehangen wordt door een groot deel van de Amerikanen (in elk geval door de helft van de replublikeinse kiezers. Hoeveel democraten en partijlozen die leugen aanhangen is me niet bekend). Maar ernstiger is dat veruit de meeste republikeinen alles in het werk stellen om te voorkomen dat gekleurde mensen gaan stemmen: gerrymandering, wetgeving die registratie van kiezers bemoeilijkt en plannen om kiezers bij de stembureau’s te intimideren of zelfs te molesteren. Vooruitstrevende kandidaten (voor het congres, de senaat, als gouverneur of voor de staatsparlementen) worden met alle mogelijke middelen belaagd: bedreigingen, ook van familieleden, scheldkanonades in de sociale’ media, enz.) en dat geldt ook voor de ‘secretaries of state’ die in elke staat de verkiezingsuitslag moeten vaststellen. In 10 staten worden ze onder druk gezet om de uitslag hoe dan ook in het voordeel van de republikeinen vast te stellen, ongeacht de werkelijke resultaten. Door de rechterlijke macht wordt hier vooralsnog niet tegen opgetreden. In juni verschijnt het rapport van de commissie die de bestorming van het Capitool begin 2021 onderzoekt – of dit veel gevolgen zal hebben wordt betwijfeld.

Als de Amerikaans democratie zou vallen is het maar de vraag of de Europese democratieën het in de wereld zullen volhouden. Nu al worden deze van binnenuit bedreigd en van buitenaf aangevallen. Éen voorbeeld: Frank Westerman laat in NRC Magazine (Mei 2022) zien hoe in Servië de hele bevolking als een man (en een groot aantal vrouwen) achter Poetin staat: ‘die immers het fascistische westen bestrijdt’. Met betrekking tot de klimaatcrisis, waar ik sinds de tachtiger jaren pessimistisch over was, is mij vaak alarmisme verweten. Dat zou me nu weer kunnen overkomen, maar dan ik ben in goed gezelschap.(Zie Humanity Rising op You Tube, afleveringen 462 t/m 466).

Als de democratieën zouden vallen is het onmogelijk de problemen van deze tijd aan te pakken. Hannah Arendt, geciteerd door Tamara de Waal in ‘De Groene’ van vorige week, stelt dat de kern van de totalitaire ideologie is: ‘Alles is mogelijk’. Dit klinkt als een positief credo (daarom is het totalitarisme zo aantrekkelijk: ‘Ik, de leider, los alle problemen voor je op’), maar er is weinig zo gevaarlijk als dit uitgangspunt. Het betekent in de praktijk vooral dat alles verwoest kan worden (zie Hitler, Stalin, Poetin, en Ki bij de Oeigoeren, enzovoort).

Deze gedachtengang zette mij aan het denken. Is er iets wat ik kan doen om het tij te keren? Ik besef wel dat ik als burger mede verantwoordelijk ben voor de samenleving die we creëren. Hoe deze verantwoordelijkheid ten volle waar te maken? Daar ben ik nog niet uit.

*) Presser zei dat bij mijn weten al eind veertiger jaren. Wonderlijk vooruitziende blik: zie Milosevic en Poetin)

Helderheid

Tijdens de Corona crisis had ik, net als vele anderen, de hoop dat er iets in onze samenleving ten goede zou veranderen. Dat we meer aandacht zouden hebben voor de rampen die ons bedreigen, en daardoor de kans op onze overleving zou toenemen. Helaas is daar weinig van terecht gekomen, nog afgezien van de oorlog in Oekraïne. Er wordt weer massaal gevlogen, de kiloknallers knallen als vanouds de deuren van de supermarkten uit, het consumentisme viert hoogtij. Ik behoor niet tot diegenen die alle heil verwachten van een collectieve bewustzijnstransformatie; ik denk dat er ook een systeem verandering nodig is op economisch en technologisch gebied. Maar het een gaat niet zonder het ander. In dit blog richt ik mijn aandacht op de noodzakelijke bewustzijnsrevolutie, de big turning.

In mijn vorige blog liet ik zien dat die omslag wellicht alles te maken heeft met Licht, in de kosmische betekenis van het woord. Ik zie in dit verband twee bewegingen: één die ons wellicht zal overvallen, en één die we zelf op gang moeten brengen.

Wat betreft de eerste beweging: In mijn vorige blog beschreef ik hoe we misschien overvallen worden door een kosmische gebeurtenis: een abrupte verhoging van de electromagnetische frequentie waarin we leven (een soort quantumsprong). Als dat waar zou zijn zullen we ons daarop moeten aanpassen: lichamelijk en geestelijk. Lichamelijk zal dat alleen lukken als we gezond zijn; het betekent een volslagen omwenteling. Het hele energienetwerk van ons lichaam zal moeten worden aangepast. Het zal vast gepaard gaan met lichamelijk ongemak. Veel kan ik me er niet bij voorstellen – ik vermoed wel dat niet alle mensen die omslag zullen kunnen maken, en dan zullen ze ziek worden of overlijden. Geestelijk betekent het dat we allerlei oude denkbeelden zullen moeten loslaten, en totaal anders in de wereld zullen komen te staan; een ware bewustzijnstransformatie. Ook in dit geval is het niet zeker dat we die transformatie kunnen doorstaan. We kunnen de kans dat dit lukt vergroten door er open voor staan, het verleden los te laten en ons zoveel mogelijk over te geven aan deze gebeurtenis. De keuze is feitelijk die tussen mystiek en psychose. ÀLS die gebeurtenis al zal plaats vinden.

De tweede beweging betekent dat we anders zullen moeten omgaan met Licht. Dat houdt in dat we ons moeten realiseren dat licht een manifestatie van de levenskracht zelf is. Traditioneel zetten we die kracht om in materie; dat is wat we creatie of manifestatie noemen. Dat gaat als volgt: vanuit het licht (inzicht) vormen we gedachten, en die zetten we om in handelingen. Dat proces kost tijd. Maar vanuit onze intuïtie kunnen we ook onmiddellijk creëren. Dat is een tijdloos proces, waarbij bovendien ongedachte mogelijkheden zich voordoen. Zoals water zich kan verdichten tot ijs, zo verdicht licht zich in de traditionele manier van scheppen tot materie. In de intuïtieve manier van scheppen kan licht echter ‘vloeibaar’ blijven – dan ontstaan er niet alleen materiële vormen maar ook nieuwe vormen van energie. Het is met name dat proces dat we nodig hebben als we de ernstige problemen van deze tijd willen aanpakken.

Samenvattend: we kunnen deze twee dingen ‘doen’: open staan voor en voornemen ons over te geven aan een quantumsprong van de licht- en energiefrequenties, en onze intuïtie ontwikkelen en vertrouwen. De engel van deze maand is clarity, die kan ons daarbij ondersteunen.*) Onderschat niet hoe groot de invloed is van onze keuzes in de wereld.

*)Zie voor het commentaar van Kathy Tyler: https://www.facebook.com/joy.drake.90/posts/4869164593180982

Licht – een thema voor bevrijdingsdag

There is a crack in everything/ that’s how the light gets in (LeonardCohen)
Light, law and love are the three forces of creation (Caroline Myss, 5-04-2022)

Als je ‘light’ wat breder opvat als ‘energie’, denk ik dat Caroline Myss in bovenstaand citaat gelijk heeft. Dit zijn de krachten die je in contact kunnen brengen met de “oorsprong’ van alles. Over wat de ‘law’ is heb ik het in een vorig blog (21 oktober)uitvoerig gehad, en we kunnen ons die best heel concreet voorstellen. Ook over wat ‘liefde’ is hebben we een zeker, zij het vaag idee. Maar wat is licht? We denken dat we dat weten, maar voor mij is licht een mysterie. Ik heb er eerder over geschreven op 23 december 2015, maar het is nu tijd voor een verdere verkenning. Ik zie drie betekenissen.

  1. Licht is het natuurkundig verschijnsel, dat we allen dagelijks waarnemen, het zichtbare bereik van het electro-magnetische energiespectrum. Maar ook dit schijnbaar zo gewone licht kent al talloze mysteries. Het schijnt golf en deeltje tegelijk te zijn (afhankelijk van hoe je waarneemt – een echt kwantumtheoretisch verschijnsel). Het heeft een constante snelheid, maar alleen in een vacuum. De voortplantingssnelheid van het licht is afhankelijk van het medium waardoorheen het zich beweegt. Dat medium bepaalt tevens de golflengte (frequentie) en daarmee de kleur van het licht. Als u dit allemaal begrijpt mag u het zeggen. Voor mij blijft het een raadsel, een enigma.
  2. Licht heeft ook een religieuze betekenis. Zo zijn wij vrijmetselaren op weg naar het licht (waar dat te vinden? In ons binnenste? In het ‘Oosten’?). “En God zei: Er zij licht, en er was licht” en “Johannes. . . kwam. . . om van het licht te getuigen.” Licht krijgt dan bijna dezelfde betekenis als levenskracht. Mensen met een BDE (bijna dood ervaring) getuigen van een licht dat zij beschrijven als anders dan het dagelijks licht dat wij op aarde kennen. Vanuit astrologische en esoterische zijde wordt voorspeld dat we binnenkort een kwantumsprong zullen maken naar een hogere lichtfrequentie in de wereld om ons heen; het gevolg van een neutrino- en fotonenbombardement vanuit de kosmos, door verzwakking van het electromagnetische veld van de aarde. Dat zou dan gebeuren in twee golven: een kleine in juni/juli van dit jaar, een een veel grotere rond de jaarwisseling 2024/25 *). Op de mogelijke consequenties daarvan kom ik later terug.
  3. Licht komt ook tot ons in de vorm van inzicht. Dit is ook de betekenis van ‘licht’ in het boeddhisme: verlichting = het volmaakte inzicht. Inzicht kan intuïtief binnenkomen via de gedachtenafstemmer (onze innerlijke gids), of van buitenaf, via boeken of leermeesters (dat kan elke ander zijn). Er schijnt dan licht op wat ons voordien duister was in onszelf of om ons heen.

Wordt vervolgd in het volgende blog.

Gevuld met licht (Rutger Kopland)

*)Zie bijvoorbeeld: https://www.youtube.com/watch?v=PMXp6ng9Sc0

So mote it be

In mijn vorige blog heb ik gesteld dat de vrijmetselarij haar maatschappelijke betekenis grotendeels heeft verloren, en niet in staat is geweest de leegte ontstaan door de secularisatie op te vullen. Maar toch heeft de vrijmetselarij nog veel te bieden:

  • In de eerste plaats haar rituelen. Rituelen hebben bestaan zolang de moderne mensheid bestaat en hebben de functie om uit drukken waarvoor woorden tekort schieten. Ze kunnen de weg vormen naar de diepte en hoogte van het bestaan en dus helpen aan het leven betekenis te verlenen. Vandaar dat er in de samenleving een grote behoefte is aan rituelen; met name nadat de kerkelijke rituelen aan belang hebben ingeboet. Door allerlei in de zestiger en zeventiger jaren uit het oosten geïmporteerde en hier ontwikkelde methoden en werkwijzen wordt aan die behoefte tot op zekere hoogte voldaan, maar deze ‘rituelen’ wortelen niet in de Westerse culturele traditie, en zijn daardoor niet voor iedereen even bevredigend. Vrijmetselarij kan hier een leemte vullen.
  • De vrijmetselarij is een broederschap (bij de gemengde vrijmetselarij en vrouwen een broeder- en zusterschap). Een broederschap is geen vriendengroep, maar een groep mensen die zich met elkaar verbonden hebben en zich met elkaar willen identificeren. Bij een broederschap voel je een zekere verantwoordelijkheid voor elkaar: het kan je schelen hoe het met de ander gaat, en je staat elkaar terzijde indien nodig. Anders dan bij een vriendengroep kies je niet zelf uit wie er tot jouw groep behoren. Derhalve kan de broederschap leden bevatten die meningen hebben waar je het radicaal mee oneens bent, of die je niet mag of die je niet liggen. Daarom is een broederschap een goede plaats om te oefenen in respect en tolerantie. Uit de verbondenheid kan een diep soort intimiteit voortvloeien, waaraan in deze wereld veel behoefte bestaat. In een goede broederschap word je nooit veroordeeld om wie je bent, daarom is het een veilige plaats. Het zou mooi zijn als deze vorm van broederschap zich ook buiten de vrijmetselarij zou ontwikkelen in de samenleving als geheel. Vrijmetselaren kunnen daartoe bijdragen door deze broederschap uit te dragen.
  • Om de broederschap in stand te houden is een vorm van communicatie nodig die de vrijmetselaars ‘comparitie’ noemen; wel te onderscheiden van de juridische betekenis van deze term. Het betekent ‘verschijnen’. Dat wil zeggen dat je er naar streeft jezelf te laten zien, zonder de ander te willen overtuigen, laat staan veroordelen. Zodoende vermijd je conflicten en verdiep je het contact. Het spreekt vanzelf dat comparitie alleen maar werkt wanneer de broeders open staan voor elkaar en weten te luisteren zonder direct te willen reageren of tegen te spreken. Deze vorm van communiceren kun je in de vrijmetselarij leren en vandaar in de wereld brengen.

Rituelen, broederschap(solidariteit, mededogen) en comparitie bestaan natuurlijk ook buiten de vrijmetselarij. Zij zijn denk ik een onmisbaar element van een wereld die we allemaal ten diepste willen, en daarom hoop ik dat ze zich door de samenleving verder verbreiden. So mote it be.

Tempel (werkplaats) in de Vondelstraat Amsterdam

Lux in tenebris*)

Onze erfzonde bestaat . . . onze luiheid is de erfzonde**)

De vrijmetselarij is in de vorige eeuwen van vrij grote maatschappelijke betekenis geweest. Zo is de Amerikaanse Constitutie in belangrijke mate door de vrijmetselarij beïnvloed. Ander voorbeeld: Koning Hussein van Jordanië heeft zich als vrijmetselaar in de vorige eeuw persoonlijk ingezet voor vrede in het Midden-Oosten (naar wij nu weten met weinig resultaat). En in Nederland was prins Frederik, de tweede zoon van koning Willem I, 65 jaar lang grootmeester van de Orde, en heeft als zodanig grote invloed gehad op het maatschappelijke en culturele leven in ons land (Onder andere middels de door hem opgerichte Louisa stichting, vernoemd naar zijn vrouw). Dit zijn maar enkele voorbeelden. Maar in de loop van de vorige eeuw is die invloed in Nederland verloren gegaan, en is de vrijmetselarij een maatschappelijk randverschijnsel geworden. Ook heeft zij, zoals ik eerder heb gezegd, de geestelijke leegte die is ontstaan door de secularisering van Nederland niet kunnen vullen. Hoe is dat zo gekomen?

Ik weet dat ook niet precies maar heb wel enkele vermoedens. Die volgen hierna.

  • De vrijmetselarij kent drie principes: getrouw aan jezelf, de medemens tot steun, en gericht op de meester. In gewoner Nederlands: jezelf leren kennen en accepteren, weg nemen wat ons scheidt van elkaar en bevorderen wat ons verbindt, en ons laten leiden door een hoger principe (Opperbouwmeester, God, Schepper?). Deze principes stellen hoge eisen als je ze serieus wil nemen. Ze vormen geen gemakkelijk consumptiegoed, al worden ze door vele vrijmetselaars wel als zodanig beschouwd.
  • Ondanks het derde bovengenoemde principe is de vrijmetselarij sterk geseculariseerd. Daarmee onderscheidt ze zich niet meer van de samenleving en kan dus niet meer voldoen aan de behoefte aan houvast.***)
  • Hoewel er in Nederland ook een vrouwelijke en een gemengde ‘vrijmetselarij’ bestaat, is het toch overwegend een mannenbolwerk gebleven. Dat past niet erg in een maatschappij die vrouwenemancipatie hoog in het vaandel heeft geschreven.
  • Er hangt een waas van geheimzinnigheid rondom de vrijmetselarij. Ook wordt de vrijmetselarij vaak geassocieerd met achterkamertjes politiek. Dat is historisch goed te verklaren maar niet meer actueel. Het voert te ver om daar hier verder op in te gaan.
  • Hoewel de vrijmetselarij gebaseerd is op rituelen, is het toch in vergaande mate een cerebrale aangelegenheid. Dat heeft zij gemeen met het humanisme. In de rituelen speelt het woord een grote rol. Om de rituelen in de diepte te doorgronden en achter de woorden te kijken wordt een hoge mate van openheid en geestelijke inspanning gevraagd. Dat strijdt met de heersende gemakzucht (onze erfzonde**) binnen en buiten de vrijmetselarij, en die inspanning wordt door vele vrijmetselaren niet meer opgebracht. Dan verworden de rituelen tot oppervlakkige toneelstukjes. (Dat is overigens ook binnen de kerken gebeurd)

Er is nog veel meer over te zeggen, maar dat zou een blog als dit te buiten gaan. Maar jammer dat het zo gelopen is, is het wel. Zoals het nu is biedt de vrijmetselarij wel een beleving van broederschap, maar geen antwoord op de spirituele behoeften van deze tijd. En dat terwijl de vrijmetselarij als inwijdingsgenootschap een van de weinige levende westerse mysteriescholen is die zijn overgeleverd. Mocht u ondanks het bovenstaande zich toch tot de vrijmetselarij aangetrokken voelen, neem dan contact op met een loge of een individuele broeder of zuster. Al faalt de vrijmetselarij als geheel wellicht een antwoord te geven op de geestelijke noden van vandaag, ze biedt nog steeds aan individuen de mogelijkheid om daar voor zichzelf wel de diepte te vinden waarnaar hij of zij verlangt.

En met deze woorden wens ik u een vrolijk en spiritueel inspirerend Pasen.

VOLGENDE WEEK IN VERBAND MET VAKANTIE GEEN BLOG

*) Licht in de duisternis, motto van de Amsterdamse Vrijmetselaarsloge Willem Fredrik.
**) Zie Scott Peck, The road less travelled, 1978, pg. 271 (ook vertaald als: De andere weg, pg. 285 ).
***) In België en Frankrijk heeft de vrijmetselarij zich gesplitst in een seculiere en een religieuze Orde. In Engeland en Amerika daarentegen is de vrijmetselarij voornamelijk religieus gebleven.

Vrij denken, ja. Samen leven?*)

Zolang miljoenen mensen niets anders zijn dan in ellende levende dieren is het woord humanisme alleen maar belachelijk en individualisme een gemeenheid. (Simone de Beauvoir)

In mijn vorige blog heb ik me afgevraagd hoe het komt dat de geestelijke leegte, die in de samenleving is ontstaan door de toenemende secularisering, niet is opgevuld door het humanisme of door de vrijmetselarij. Voordat ik daarop inga, eerst een opmerking vooraf. Het naoorlogse humanisme was, althans in Nederland, een antwoord op de vrees voor het nihilisme, dat eigenlijk al voorspeld was door Spengler, Schopenhauer en Nietzsche en in de zestiger jaren filosofisch onderbouwd werd door het existentialisme (Sartre). Volgens de humanisten was gebleken dat een nihilistische samenleving een goede voedingsbodem is voor het communisme, het fascisme en het nationaal-socialisme, omdat die schijnbaar houvast boden aan een geestelijk ontwortelde mens (en overigens ook een ogenschijnlijk antwoord boden op de heersende armoede). De traditionele godsdiensten konden dat houvast niet meer voldoende bieden. Na het echec van het nationaal-socialisme en het fascisme was die behoefte aan houvast onverminderd aanwezig. Des te merkwaardiger dat het humanisme geen wijdverbreide beweging is geworden. Hoe kwam dat?

Ik zie daarvoor twee redenen. In de eerste plaats was het humanisme, hoewel best wel maatschappelijk bewogen, toch voornamelijk een cerebrale beweging. Het bood geen directe aanknopingspunten voor het gevoelsleven, en ook geen praktische oefenmogelijkheid en rituelen, terwijl daar na het teloor gaan van de godsdiensten wel behoefte aan was. Die behoefte werd pas bevredigd door de New Age beweging in de zestiger en zeventiger jaren, en heden ten dage door activiteiten als yoga, bewustzijnstrainingen en dergelijke.

Een tweede reden is onder meer aangevoerd door Rik Pinxten, de voormalige voorzitter van het Humanistisch Verbond in België.**) Als reactie op de dictaturen van Hitler, Stalin en Mussolini werd sterk de nadruk gelegd op de waarde van vrijheid. Dat is nog steeds zo, zie bijvoorbeeld de website van het Humanistisch Verbond. Andere humanistische waarden als eerbied voor het leven (Schweitzer), de gelijkwaardigheid van alle mensen en broederschap/zusterschap, kregen daarbij te weinig aandacht. Dat gebeurde niet alleen binnen het humanisme, het was ook een trend in de samenleving in het algemeen. Dat heeft geleid tot het doorgeschoten individualisme, een gebrek aan solidariteit, het consumentisme en materialisme, en het tekort aan ecologisch bewustzijn. Tegen die maatschappelijke ontwikkeling heeft het humanisme geen tegenwicht geboden, en kon dus ook geen toevluchtsoord zijn voor diegenen die zich in toenemende mate onbehaaglijk voelden bij deze ontwikkeling.***)

Pinxten pleit daarom voor een NEED humanisme: Niet Eurocentrisch, Ecologisch bewust en met aandacht voor de waarde Duurzaamheid in vele betekenissen van dat woord. Dat is een lofwaardige poging, maar ik geloof dat het geen antwoord is is op de gesignaleerde leegte. Dat antwoord heb ik natuurlijk ook niet maar ik denk wel dat de eerste stap is dat we de leegte nader moeten onderzoeken. Zoals ik eerder heb betoogd denk ik dat we ergens in moeten geloven met hart en ziel, niet alleen met ons verstand. Hoe dat te bewerkstelligen is een andere zaak. Ik denk dat yoga en andere verworvenheden uit de New Age periode daarbij een rol kunnen spelen. Voorwaarde is wel dat die activiteiten verantwoord en professioneel worden toegepast.

Volgende week ga ik in op het maatschappelijk falen van de vrijmetselarij.

*) Vrij denken, samen leven: het motto van het Humanistisch Verbond
**) Rik Pinxten, Humanisme in woelige tijden, 2021
***) Al kan niet ontkend worden dat verschillende humanistische organisaties, zoals bijvoorbeeld Humanitas, Hivos en de humanistische geestelijke verzorging een belangrijke bijdrage leveren aan mensen in nood. Dat is echter weinig bekend bij wie er niet direct mee te maken hebben.

De zoektocht gaat door

Zoekt, en gij zult vinden (Matth:7)

Vorige week heeft het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) een rapport gepubliceerd – Buiten kerk en moskee – dat veel publiciteit heeft gekregen (onder andere Trouw 24 en 26 maart, en het NOS journaal afgelopen zondag). De conclusie van dit rapport was dat nu ongeveer de helft van onze bevolking ongelovig (seculier) is. Van de overige helft is ongeveer twee derde (1/3 van het de totale bevolking) gelovig, en ongeveer 16 % van het totaal ‘spiritueel’ in algemene zin. Gelovig wordt dan nader omschreven als een geloof in een persoonlijke God, terwijl spiritualiteit meer gaat om mystiek en een innerlijke ervaring van het transcendente in het algemeen.*) Daarbij is er ook een ontwikkeling gaande dat de maatschappelijke kloof tussen de gelovigen (bevindelijken, orthodoxen en vrijzinnigen) en de seculieren groter wordt.

Zoals gezegd is er al veel over geschreven maar ik heb toch de behoefte er iets aan toe te voegen. Wat vind ik hier nu persoonlijk van? Wel, ik ben blij dat de dogmatiek afneemt, al moeten we wel bedenken dat veel seculieren ook dogmatisch, atheïst, zijn. Zij weten zeker dat God niet bestaat (terwijl je natuurlijk nooit kunt bewijzen dat iets niet bestaat). Dogmatiek beperkt het vrije denken, bemoeilijkt een open gedachtenwisseling, en leidt in het ergste geval tot verkettering en superioriteitsgevoelens (de zekerheid van het eigen gelijk). Uit dogmatische godsdiensten zijn vreselijke dingen voortgevloeid: diepgaande gevoelens van schuld en zonde, vijandschap en geweld tegenover andersdenkenden, discriminatie, godsdienstoorlogen, enzovoort, u weet het zelf wel. Een recent voorbeeld van de schadelijke invloed van geloof is de uitspraak van de partiarch van de Russische orthodoxe kerk, die Poetins oorlog niet alleen tolereert maar zelfs rechtvaardigt en daarmee legitimeert.

Anderzijds kan geloof, en zeker spiritualiteit, steun en moed geven in deze rampzalige tijden. Het versterkt onze veerkracht, en verleent zin aan ons bestaan. Ik heb eerder gezegd dat het ontbreken van een doorleefde, spirituele diepte bij onze leiders en burgers (kiezers) wel eens een van de belangrijkste oorzaken kan zijn van het onverantwoordelijke gedrag dat we als mensheid ten toon spreiden. Daarom ben ik van mening dat het belangrijk voor bewust levende mensen is om te zoeken naar de oorsprong en de betekenis van al-wat-is, en daarmee te geraken tot een nieuw persoonlijk en dynamisch geloof. Dat geldt ook voor hen die geloof met de paplepel hebben meegekregen, want om te komen tot een doorleefd dynamisch (niet rigide) geloof en een open geest moeten eerst de oude aangeleerde overtuigingen worden losgelaten. Bij een dergelijk geloof, ook als het verankerd is in hart en ziel, hoort twijfel, en dat betekent dat de zoektocht altijd door zou moeten gaan. Dat vraagt bewuste aandacht, en tijd – het kan niet even tussendoor gebeuren. Als we zo zoeken dan vinden we, maar als we gevonden hebben moet dat niet een verstard eindstation worden.

Het is overigens een interessante vraag waarom de leegte die is ontstaan door de afkalving van het traditionele geloof niet is opgevuld, bijvoorbeeld door het humanisme of de vrijmetselarij. Daarover wil ik het volgende week met u hebben.

Bron: SCP. © Trouw

*) Een nadere afgrenzing tussen geloof en spiritualiteit vindt u in het genoemde rapport van het SCP, pag. 32.

Het licht schijnt in de duisternis.*

Finis respondet principio
Het doel beantwoordt aan de oorsprong (Thomas van Aquino)

In deze sombere tijden is het makkelijk de moed te verliezen. Misschien niet als het gaat over ons eigen leven, maar wel als we denken aan de wereld als geheel en aan onze collectieve toekomst. Daarom vandaag een beetje filosofie (en theologie) om een en ander eens in een ander licht te plaatsen.

Wat is de zin van het leven? Deze vraag is makkelijker te beantwoorden als we de vraag stellen met betrekking tot ons eigen leven, dan als we hem stellen met betrekking tot het leven in het algemeen. Wat ons eigen leven betreft: ons leven heeft geen zin anders dan de zin die we er aan geven. Bij sommige mensen gaat dat vanzelf en onbewust, anderen moeten er naar zoeken. En bij weer anderen speelt deze vraag helemaal geen rol; ze leven zo maar een beetje voor de vuist weg. Maar in het algemeen kun je wel zeggen dat mensen streven naar geluk voor henzelf, en vaak ook voor hun naasten. Naar mijn overtuiging vind je het diepste geluk in de vervulling van je leven. Dat betekent dat je je talenten ontwikkelt en je unieke bijdrage levert aan de wereld.

Als we de vraag naar de zin van het leven stellen in algemene zin, wordt het lastiger. Natuurlijk, er is schoonheid en liefde in de wereld, en er wordt ook nog steeds nieuwe schoonheid gecreëerd. Maar anderzijds is er verschrikkelijk lijden. En bovendien: aan alles komt een eind, en dat eind lijkt nu wel heel dichtbij. Vele gevaren bedreigen ons: klimaatrampen, de ondergang van steeds meer ecosystemen, pandemieën, een atoomoorlog, chaos. Wat is de zin van het leven als alles toch ten onder gaat? Maar we kunnen daarentegen een paar dingen bedenken. In de eerste plaats: dit is een wereld van tegenstellingen. Hoe sterker de haat en het lijden, des te krachtiger de liefde. Dat zagen we met Covid en dat zien we momenteel duidelijk in verband met Oekraïne.

In de tweede plaats: het leven schijnt altijd weer terug te keren naar zijn oorsprong. De eik brengt eikels voort, en die eikel kan weer uitgroeien tot een eik. Dieren en mensen planten zich voort, en scheppen daarmee de condities voor de geboorte van weer een nieuw uniek wezen. Zo zou het kunnen zijn dat elk mens afzonderlijk en de mensheid als geheel weer terugkeert naar zijn (de) oorsprong. Als we deze gedachte goed tot ons laten doordringen beseffen we dat de dood dan niet het einde is van ons leven maar eerder de overgang naar een nieuw begin. Met deze gedachte in de lijdenstijd lopen we al enigszins vooruit op Pasen.

Er zijn nog wel meer lichtpunten in deze sombere tijd te bedenken, maar dat laat ik graag aan de lezer over.

*) Het licht schijnt in de duisternis en de duisternis heeft het niet in haar macht gekregen. (Joh. 1:5)

Van dualiteit naar triniteit.*

Is bij Trump het dominante archetype de trickster (bedrieger), bij Poetin is het domination, overheersing. Maar anders dan bij de trickster is het archetype overheersing niet alleen dominant bij Poetin, maar is vrijwel de hele mensheid – op enkele inheemse volken na – er in al dan niet verkapte vorm van doordrongen. Onze economie is gericht op het overheersen van markten. Amerika is gericht op het overheersen van de wereld orde, evenals China. Dictators zijn gericht op het overheersen van hun bevolkingen (Modi, Bolsenaro, en tot op zekere hoogte ook Orban en Erdogan) De Israëlische regering wil de Palestijnen overheersen. In meer gematigde vorm kunnen we we het streven naar macht, dat vrijwel geen enkele politicus of topmanager vreemd is, ook zo opvatten. En tenslotte, als mensheid komen we uit een lange geschiedenis van het willen overheersen van onze omgeving, de natuur.

Waar komt deze drang tot overheersen vandaan? Er zijn verschillende oorzaken, maar een belangrijke bron is de evolutietheorie. Struggle for life en suvival of the fittest zijn de centrale principes van deze theorie. En als we goed kijken is onze wereld-samenleving één grote overlevingsstrijd. Dat is zo op macro-niveau, maar ook op micro-niveau. Het begint al op het schoolplein, en in vele gezinnen. Het speelt in organisaties, in de politiek, in de verhouding burger en overheid (toeslagenaffaire!), op het voetbalveld, in politieke partijen, enfin, u kunt zelf wel meer voorbeelden bedenken.

Ik zeg niet dat er niet ook andere waarden spelen, zoals medemenselijkheid en respect. In deze tijd van oorlog worden die zichtbaar. Maar onze maatschappelijke cultuur wordt er niet door gedomineerd (hooguit tijdelijk in tijden van rampen). Eigenbelang is de dominante drijfveer.

De vraag is of we dat zo willen houden. We verlangen ook naar een meer harmonieuze en vreedzame wereld. En zoals altijd, dan moeten we bij onszelf beginnen. Dan zullen we steeds als we in de dualiteit van het conflictdenken vervallen (wij/zij, ik en de vijand) moeten zoeken naar de de triniteit: de derde factor in tegenstelling. Wat overstijgt de dualiteit, wat is de synthese? Wat is het gemeenschappelijke belang? Als we het leven zien als strijd, als nederlaag (of erger: vernedering) versus overwinning (of erger: overheersing), dan zullen we de derde factor moeten zoeken: overgave; niet in de zin van onderwerping aan de tegenstander maar aan het hogere principe van alles-is-één. Kortom we zullen onze wens tot overheersing, die we allemaal wel in ons hebben (U niet? Ik in elk geval wel), moeten transformeren tot de overgave aan ons verlangen naar Licht in de duisternis. Als we zo ons denken en onze gevoelens kunnen transformeren zal dat ons handelen beïnvloeden en dan, heel misschien, is dat een stapje op weg naar een betere wereld.

*) Dit blog is geïnspireerd op een aflevering van Humanity Rising (426), met Anneloes Smitsman en Jeane Houston. Zie: https://www.youtube.com/watch?v=i0Hc4SRc7BM (vanaf 11.15)