Via mijn vrouw Anne kreeg ik een interessante vraag aangereikt uit de Hart Sutra Club: Wat is het om mens te zijn? Je kunt die vraag ook parafraseren: wat is de essentie van het mens zijn? Als ik het in abstracte zin formuleer is het antwoord op deze vraag niet zo moeilijk. Ik zou zeggen: bewustzijn, dat zich ook bewust is van zichzelf. Of om met Troelstra te spreken: ‘Een beest met geest’. Maar als je deze vraag persoonlijk maakt wordt het veel lastiger: wie of wat is de mens? Dat is eenzelfde soort spirituele vraag als de vraag: Wie ben ik?

Ik kom dichter bij het antwoord als ik me realiseer wat mijn diepste verlangen is naar hoe, wat of wie ik wil zijn en wat ik in dit leven wil doen. Ik kom dan tot een zijnsvisie en een doevisie. Het valt nog niet zo mee om die visies te vinden en beknopt te formuleren; nog minder om die visies dan ook te realiseren (Er zijn oefeningen en workshops die je daarbij kunnen helpen. Het is in elke geval nodig je talenten te ontdekken en te ontwikkelen). Al onderzoekend zal bovendien blijken dat die visies in de loop van je leven een ontwikkeling doormaken.

Met het vinden en realiseren van onze zijns- en doevisie hebben we een mooi positief beeld van onszelf ontwikkeld. Maar er is ook een schaduwkant: onze gebreken, onze destructieve gevoelens en intenties, ons gebrek aan liefde, moed of edelmoedigheid, de struikelblokken in onszelf. Deze onderdrukken maakt niet dat ze weggaan. Een negatief oordeel over onszelf helpt ook niet, dat leidt alleen maar tot schuld of schaamte. Nee, het enige wat helpt is deze schaduwkant onder ogen te zien en accepteren dat het een deel is van wie we zijn. Dat zal de weg openen om deze schaduwkant te hanteren, zodat de schade voor mezelf en anderen in de praktijk meevalt.

Maar, zoals Levinas zegt: je kunt niet volledig mens zijn zonder verbinding met de ander. Het erkennen en openstaan voor de eigenheid van de ander is de weg naar de beleving van de oneindigheid. Professor Roger Burggraeve (of was dat ook Levinas, ik weet het niet meer) noemt dat: trans-ascendentie: het opstijgen naar het Al.

Deze drie wegen vormen tezamen een levensopgave die pas eindigt met de dood. Naarmate we vorderen op deze weg komen we ook dichter bij het antwoord: wie of wat is de mens? De antwoorden op de vragen “Wie ben ik?” en “Wie is God” heb ik mogen ervaren, maar deze vraag staat voor mij nog open.

Een verlichte geest is een open geest. Dat betekent dat hij aan niets meer vasthoudt. Voor hem bestaan er geen absolute waarden, waarheden, zekerheden. Hij ( de term geest is manlijk, zoals de term ziel vrouwelijk is) leeft in ‘de wolk van niet weten.’ Dat maakt dat hij in directe verbinding kan staan met wat de ‘American natives’ (Indianen) de Grote Geest noemen. Je zou ook kunnen zeggen: hij leeft in volstrekte vrijheid, vrij om te kiezen van welke waarheden en waarden hij wil uitgaan in zijn dagelijkse praktijk, en vrij om wat dan ook te doen of te laten. Voor hem geldt bovendien dat hij op vanzelfsprekende wijze op spiritueel niveau – dat wil zeggen vrij van geconditioneerd zijn –  kan functioneren (zie mijn blog van 14 september).

De weg naar de verlichte geest voert via contemplatie over de vraag ‘Wie ben ik?’ Op die vraag is een antwoord mogelijk, en ik denk dat ik ook weet welk antwoord, maar dat ga ik nu hier niet melden (hoewel dat door vele leermeesters al wel is gedaan). Want met dat antwoord zou ik u alleen maar in de weg staan – het werkt alleen maar als u het antwoord zelf ontdekt. (In het verleden ben ik met deze esoterische ‘wetenschap’ wat onzorgvuldig omgesprongen en heb ik het antwoord wel gegeven – daar heb ik nu spijt van). Voorlopig weet u het antwoord op die vraag waarschijnlijk dus nog niet.

Wat u  kunt doen als u het antwoord wil weten is: die vraag met grote hardnekkigheid stellen, en dan bereikt u, meestal na veel schijnantwoorden, de echte tussenstations: momenten waarop u het antwoord op die vraag intuïtief weet, en in één of enkele woorden kunt samenvatten. Een valkuil daarbij is zelfmisleiding- u denkt dat u het antwoord weet, maar denken is geen weten. Als u op het goede spoor zit blijkt dat uit een innerlijk weten en uit een begeleidend gevoel: vreugde, bevrijding, leegte, of wat dan ook.*) De antwoorden die u dusdoende vindt voelen aan als HET antwoord, maar dat is het in het algemeen nog niet. Er zal altijd weer een moment komen dat het zinvol is, en u de behoefte voelt,  de vraag opnieuw te stellen, en dan begint het hele proces van voren af aan. Uiteindelijk bereikt u wellicht het laatste antwoord – en dan weet u dus niets meer met zekerheid.

Een andere weg is meditatie, maar de ervaring leert dat deze weg voor de meeste mensen veel doorzettingsvermogen vraagt, met name als je het voor jezelf alleen doet. Deelnemen aan bijvoorbeeld boeddhistische retraites maakt dat echter weer veel makkelijker.

De vraag die u uzelf echter van tevoren kunt stellen – voordat u echt gaat investeren in de weg – is deze: wil ik wel een verlichte geest, een staat van niet weten bereiken? U kan altijd een stukje die weg opgaan (een workshop of retraite volgen) en dan daarna besluiten of u door wilt zetten. Feit is dat zij, die de weg serieus beoefenen in het algemeen niet meer terug willen. En ook denk ik dat deze wereld, die meer in verwarring verkeert dan ooit, aan verlichte geesten behoefte heeft. Niettemin: bezint eer ge begint.

*) Er bestaat een workshop die u speciaal op deze weg kan ondersteunen; zie: http://www.quantumsprong.org

Wat ik vorige week zei over ‘care’, geldt ook voor liefde in het algemeen: het komt niet vrijblijvend. Liefde kan zowel je innerlijk leven als je dagelijks bestaan helemaal overhoop gooien. Dat geldt niet alleen voor persoonlijke liefde, maar ook voor de liefde voor het geheel. Liefde opent je, en dat kan van alles in je vrijmaken: oude niet verwerkte gevoelens zoals verlatenheid, het gevoel er niet te mogen zijn, angst en zelfs haat. Maar in elk geval betekent liefde tot op zekere hoogte het verlies van controle: je kunt niet alles meer in de hand houden. En ook leidt liefde niet zelden tot een handelen uit innerlijke drang, en dat kan er weer toe leiden dat je je gevoel van vrijheid tijdelijk kwijt raakt. Maar als je die innerlijk drang durft volgen is juist een beleving van bevrijding het gevolg.

De spirituele uitdaging van 2000 jaar geleden was: heb je vijanden lief, en dat is vandaag de dag nog steeds een opgave. Maar de spirituele uitdaging van vandaag gaat verder: eenheidsbeleving. Is er bij liefde nog steeds sprake van een ander of een object (het werk, de natuur, de mensheid, de aarde), bij eenheidsbeleving word jij en en die ander of dat object één. Dat betekent dat je je bewust wordt van het feit dat wat jou overkomt, overkomt die ander of die buitenwereld, en omgekeerd: wat hun overkomt overkomt mij.

Eenheidsbeleving gaat uit boven het gedachte-niveau. Het behoort tot die 5 % van ons functioneren waarover ik op 14 september schreef. Het is een aspect van onze spiritualiteit. En net als liefde kun je het niet met denken of met wilskracht oproepen. Je kunt je er alleen voor open stellen. De kans dat eenheidsbeleving  je overkomt kan je bevorderen door dezelfde processen die ik bij de liefde noemde: meditatie, ervaringen van het numineuze (geheimzinnige, mysterieuze)  en  BDE’s (bijna dood ervaringen). Daaraan zou ik toe willen voegen: de ervaringen van schoonheid, harmonie, broederschap/zusterschap en vrede.

Meer nog dan liefde zal eenheidsbeleving je transformeren. Dat is waarom velen er bang voor zijn – want het leidt tot een onzekere toekomst. Niet op materieel, maar op geestelijk niveau. Maar je gaat er niet aan dood – alleen je ego sterft er aan; althans kan dan jouw geest niet meer domineren. Daarom is eenheidsbeleving juist zo bedreigend – er kan een doodservaring aan voorafgaan. Het opent de weg naar een verlichte geest – daar kom ik, bij leven en welzijn, volgende week over te spreken.

De stelling van Dick Swaab – wij zijn ons brein, niets meer en niets minder – is op wetenschappelijke gronden weerlegd en gaat ook in tegen mijn (onze?) intuïtie. Maar als het om een dergelijke stellingname gaat wantrouw ik mijn intuïtie. Het is daarom maar goed dat ik in dit geval mijn standpunt, namelijk dat onze geest niet geheel te herleiden is tot materie, op wetenschappelijk-methodologische gronden kan funderen.

Intussen realiseer ik me dat minstens 95 % van het menselijk functioneren geconditioneerd of genetisch bepaald is. (Volgens mijn kleindochter is zelfs het vermogen gelukkig te zijn voor 50 % genetisch bepaald; zij doet daar onderzoek naar in verband met haar eindexamenscriptie – maar dit terzijde). Dat wil zeggen dat de bronnen van dit deel van ons functioneren in principe op te sporen en waarneembaar zijn. Daarmee valt dit deel van ons functioneren onder de zintuiglijk waarneembare werkelijkheid, waarvoor Swaab’s stelling wel op zou kunnen gaan. Met andere woorden: Swaab zou wel eens voor 95 % gelijk kunnen hebben. . .

Er zijn hele interessante onderzoekingen gedaan en conclusies getrokken op het gebied van deze 95 % van ons bestaan. Maar ik ben vooral geïntrigeerd door de vraag: wat gebeurt er bij die andere 5 %? Dat is het terrein van ons spirituele functioneren: het terrein van de intuïtie, de liefde, de schoonheidsbeleving, de eenheidservaring en het ongeconditioneerde zijn.

Over intuïtie heb ik vorige week al geschreven. Nu alleen nog dit: op dit terrein bestaat de vrije wil wel. Ik denk dat de keuze om al dan niet aandacht te besteden aan onze intuïtie, en al dan niet te willen leren onderscheid te maken tussen onze intuïtie en andere vormen van impulsiviteit en ‘spontane’ invallen nog geconditioneerd kan zijn. Maar vervolgens, als je eenmaal op het intuïtieve niveau zit, is de keuze om deze intuïtie al dan niet te volgen vrij.

Op de andere hierboven genoemde aspecten van spiritualiteit  zal ik in de komende weken, bij leven en welzijn, wat dieper ingaan. Wordt vervolgd.