De menselijke geschiedenis is niet de strijd van het goede dat het kwaad probeert te overwinnen. De strijd van de mens is de strijd van een groot kwaad dat een korreltje menselijkheid probeert te overwinnen. Maar als al het menselijke in de mens ook nu nog niet is gedood, dan zal het kwaad niet meer overwinnen.
Vasili Grossman, Leven en Lot, 1992/2008
Heeft u wel eens van Tuly Flint gehoord? Waarschijnlijk niet, tenzij u abonnee bent van Trouw, want dat wijdde op 21 juli een interview aan hem. Maar u heeft daarentegen uiteraard wel gehoord van Trump, Musk, Poetin, Netanyahu, Bolsonaro, Orban en Erdogan. Toch is wat mij betreft meneer Flint van een aanzienlijk grotere signatuur dan de genoemden. Hij heeft vele misdaden begaan vanuit het Israëlische leger, maar kwam tot inkeer, en is nu trauma therapeut in Israël. Hij ‘behandelt’ gelijkelijk Israëlische militairen, Palestijnen, rechtse kolonisten, mensen die een aanval van Hamas hebben overleefd, ultraorthodoxe Joden, seculiere Israëliërs, mensen die het lijden van anderen ontkennen en mensen die er door gevormd zijn. Hij zit bij ze, hij luistert. Net als vele anderen sloot hij voorheen zijn ogen voor het kwaad, maar nu is hij wakker geworden en houdt ze open. Hij heeft zich nu publiekelijk gekeerd tegen de oorlog, waardoor hij vele vrienden en collega’s heeft verloren. Hij is ontslagen uit het leger*). Voor mij is hij een held.
Hij is wat mij betreft een manifestatie van het goede. Over liefde zijn vele teksten bekend, onder meer het beroemde citaat uit 1 Korinthe 13. Ook over het kwaad is veel geschreven. Over het goede zijn veel minder citaten bekend. Hoewel in Mattheus 5 en 7 wel het een en ander staat dat tot denken aanzet. Niettemin komt het meer op ons eigen (ge)weten aan.
Kenmerkend voor het kwaad in de wereld is, voor zover ik het kan overzien, dat het onverschillig staat tegenover mensenlevens, ja zelfs tegenover het leven als zodanig. Het uit zich in geweld en wreedheid. Als ik daartegenover het goede stel, dan lijkt me dat het centrale principe van het goede is: eerbied voor het leven. Kenmerkend van het goede is dat het zich op kleinschaliger schaal voordoet dan het kwaad. Maar het lijkt me onuitroeibaar. Het manifesteert zich in een Yin-stijl. De kracht van het goede is minder explosief dan de kracht van het Yang, maar houdt het langer vol.
.
*) Om het hele interview te lezen zie men Trouw, 21 juli 2025.
Angst heeft in ons leven een belangrijke functie: het geeft ons de gelegenheid moedig te zijn. Om moedig te zijn moet je eerst bang zijn, anders is moed nergens voor nodig, en zal het dus niet ontwikkeld worden. En moed is beslist iets wat we nodig hebben in deze barre wereld. Het is een van de kardinale deugden. In ons hart weten we dat wel en daarom scheppen mensen die zich niet bewust zijn van hun eigen angsten vaak situaties, die een zeker risico inhouden. Door onze angst gade te slaan, er niet in te verdrinken maar het ook niet weg te stoppen, trainen we moed. We kunnen dit proces versterken door ons veiligheidsgebied te verlaten, en een redelijk risico te nemen (growing edge). Join the club!
Als we dusdoende ons geloof in de transcendente wereld, in de mogelijkheid van wonderen en een leefbare toekomst (zie mijn vorige blog), en zachtmoedigheid hebben ontwikkeld zijn we klaar om hulp te vragen aan de wezens in de ‘subtle realms’. We doen dit in gebed. Velen van ons zijn niet gewend te bidden – daarom ga ik daar in een volgend blog op in. Maar nu al vast dit: we kunnen niet verwachten dat onze partners in de ‘subtle worlds’ dit eventjes voor ons gaan oplossen. We moeten zelf ook een substantieel aandeel leveren. Wat en hoe? Ook daarover kom ik later te spreken.
blijven uit. Dat komt omdat kiezers en aandeelhouders niet gediend zijn van slecht nieuws. Zou er over de reële gevaren worden gesproken, dan kost dat kiezers dan wel waarde van het bedrijf op de beurs – althans dat denkt men (of dat werkelijk zo is staat nog te bezien. Het is nooit geprobeerd). Enkele voorbeelden: de EU komt maar niet tot een realistische beprijzing van de CO2 uitstoot, de VVD laat elke referentie aan de klimaat problematiek weg uit haar verkiezings program, over klimaat wordt in de verkiezingscampagne niet of nauwelijks gesproken (zelfs niet door GroenLinks), en de Shell, doet vrijwel niets aan de verduurzaming van de energieproductie, hoewel ze al sinds de jaren tachtig waarschuwden voor de noodlottige gevolgen van de opwarming van de aarde door CO2 uitstoot (hoe misdadig kun je zijn?).
verlamd als een konijn in de koplampen blijft staren. Beide is niet bevorderlijk voor je gezondheid en helpt de wereld geen stap verder. Dus moet je wat anders verzinnen. Mensen als Joanna Macy (
Dus vind een groep, of richt er een op, en deel je angsten en zorgen, tot je gezamenlijk in de put zit. En dan, na een moment van stilte, klim je eruit. Je kunt het licht aan het eind van de tunnel pas zien als je eerst de tunnel ingaat.
Sinds jaren hebben wij een zeer neurotisch poesje, dat we overgenomen hebben van een kennis, die haar op haar beurt had overgenomen van een familielid. Wat er met dit poesje gebeurd was weet ik niet, maar ze liet zich in elk geval niet oppakken, laat staan strelen. Na enige pogingen hebben we haar maar aan zichzelf overgelaten, en haar verder gevoed en verzorgd. Na jaren begon ze een merkwaardige gewoonte te ontwikkelen: ze streek af en toe langs mijn benen en begon kopjes te geven aan mijn voeten. Tezelfdertijd ging ze soms naast Anne op de bank liggen en liet zich voor het eerst aanraken.
Bregman eindigt zijn stuk als volgt: “Als ik jullie, en mijn leeftijdsgenoten *) in het bijzonder, iets op het hart mag drukken, dan is het dit: word wakker. Het is tijd om het comfortabele midden, waar je een beetje neer mag kijken op Henk en Ingrid en alleen wat filmpjes van Unicef hoeft te liken, vaarwel te zeggen. Het is tijd om ons weer echt te engageren, om veel en veel politieker te worden.” I couldn’t agree more.